بررسى تطبیقى «سبب نظم کتاب» در مصباح الارواح و چند اثر عرفانى دیگر

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 14، دوره 2، شماره 7، آبان 1387، صفحه 95-123   

نویسنده

داریوش کاظمى

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسى، دانشگاه آزاد اسلامى واحد کرمان

چکیده

در مقاله حاضر، بخشى از کتب عرفانى تحت عنوان «سبب نظم کتاب»  بررسى شده است. بررسى همسانى و همگونى این بخش ها به دقت و توجه فراوان نیاز دارد؛ چنان که در این پژوهش نیز یکسانى آنها در مصباح الارواح  تألیف شمس الدین محمد بردسیرى  و دیگر آثار عرفانى به چشم  می خورد. این بخش از آثار معمولاً با صبحى مبارک، شبى نورانى یا سحرى فرخنده آغاز می شود که نماد لحظه تفکر و مراقبه است. مشخصه هاى این لحظه مبارک، نورانیت، سکون و سکوت، زیبایى و ماورایى بودن آن است. در لحظه اى دیگر، عارف با حالتى قدسى تصویر می شود که دست از همه مادیات شسته، سر بر زانوى تفکر نهاده و در بحر مکاشفت مستغرق شده است. در این لحظات، او غرق شعف و شادى است و آسمان ها زیر پاى او رار دارند. هم در این لحظه است که شخصى نورانى و خوش سیما بر او ظاهر  می شود. او را به نام هاى مختلف می خوانند: یار، دوست، انس جلیس، معشوق پر یچهره، پیر نورانى و... او صفاتى قدسى دارد. او دنیایى نیست و از زمان و مکان برتر است؛ همه چیز مى داند و بر هر سرّى آگاه است. او عارف را خطاب مى کند و از او  می خواهد به باغ و گلستان یا صحرایى که او مى نمایاند، پاى نهد. عارف همراه او به گلشن قدسى  می رود و دیدنى ها مى بیند؛ آنچه که با چشم سر امکان دیدنش نیست. سپس پیر رهنما که در عمق وجود عارف خانه کرده است و کسى جز خرد برتر نیست، او را به تحریر آنچه دیده است، تشویق مى کند و عارف چنین مى کند و آنچه که خرد برتر به او تلقین کرده است، مى نویسد و این اثر او است.

کلیدواژه‌ها

مصباح الارواح؛ عرفان؛ عارف؛ پیر؛ خرد؛ شب؛ خلوت؛ مراقبه؛ تفکر؛ زمان قدسى؛ وجود قدسى