بررسی جایگاه تشبیه و تمثیل در اندیشه‌های تعلیمی سعدی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 1، دوره 5، شماره 19، آذر 1392، صفحه 1-28   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

چکیده

سعدی شیرازی از بزرگ‌ترین شاعران اندرزگو و حکمت‌سرای ادب فارسی است که قسمت عمده‌ای از آثار خود را به بیان اندیشه‌های تعلیمی اختصاص داده است. علاوه بر بوستان و گلستان که از آثار تعلیمی سعدی محسوب می‌شود، وی در بسیاری از غزلیات و قصاید خود هم به مسائل تعلیمی گریز می‌زند و در این راه به نحو مؤثر و کارآمدی از ابزارهای بلاغی بهره می‌برد. تشبیه از کارآمدترین ابزارهای بلاغی‌ است که وی به مناسبت‌های مختلف و به شیوه‌های گوناگون با استفاده از آن به ابلاغ پیام اخلاقی خود می‌پردازد. کاربرد تشبیه در اشعار سعدی با ظرافت‌ها و لطایف بیانی بسیاری همراه است. سعدی تشبیه را با شگرد‌های بیانی‌ مختلفی مانند ذکر مشبه‌به پیش از مشبه، استفاده از مشبه‌به‌های محسوس و ملموس برای نشان دادن محاسن فضایل و معایب رذایل اخلاقی و نیز رعایت تناسب لفظی بین مشبه و مشبه‌به وارد مرحله تازه‌ای می‌کند. بسیاری از شگردهای وی در استفاده از تشبیه و تمثیل در نوع خود کم ‌نظیر است. در این پژوهش به منظور آشکار شدن اهمیت تشبیه و چگونگی کاربرد این صنعت ادبی در اشعار سعدی به بررسی انواع تشبیه و جایگاه خاص آن در تعلیم پرداخته، لطایف و ظرایف این تصویر هنری کاویده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

تعلیم؛ شعر تعلیمی؛ سعدی؛ تشبیه؛ تمثیل؛ ارسال‌المثل

مراجع

- قرآن کریم.

2- ابن اثیر .(1422هـ). المثل السائر، ج2، بیروت: المکتبه العصریه.##

3- ابن جوزیه .(1410هـ). اعلام الموقعین عن رب العالمین، ج1، بیروت: دارالجلیل.##

4- ارسطو .(1371). رتوریک: فن خطابه، ترجمه چرخیده ملکی، تهران: اقبال.##

5- جرجانی، عبدالقاهر .(1991م). اسرار البلاغه، تعلیقات محمود محمد شاکر، قاهره: مطبعه المدنی.##

6- حسن‌لی، کاووس .(1381). شیرین‌تر از قند: بازنویسی و تلخیص بوستان سعدی، تهران: مؤسسه فرهنگی اهل قلم.##

7- رزمجو، حسین .(1382). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.##

8- زرین‌کوب، عبدالحسن .(1374). با کاروان حله، تهران: علمی.##

9- سعدی، مصلح بن عبدالله .(1381). بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.##

10- سعدی، مصلح بن عبدالله .(1375). کلیات سعدی، تصحیح بهاء الدین خرمشاهی، تهران: ناهید.##

11- سعدی، مصلح بن عبدالله .(1377). گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.##

12- شفیعی کدکنی، محمد رضا .(1370). صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.##

13- شمیسا، سیروس .(1383). بیان و معانی، تهران: فردوس.##

14- علوی مقدم، محمد و رضا اشرف‌زاده .(1384). معانی و بیان، تهران: سمت.##

15- فشارکی، محمد .(1379). نقد بدیع، تهران: سمت.##

16- ماسه، هانری .(1364). تحقیق دربارة سعدی، ترجمه محمد حسن مهدوی اردبیلی و غلامحسین یوسفی، تهران: توس.##

17- معرفت، محمد هادی .(1386). «امثال قرآن»، مجله تخصصی الهیات و حقوق، مشهد: وابسته به دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ش 26، ص 44- 17.##

18- منصور مؤید، علیرضا .(1373). ارسال المثل در شاهنامه فردوسی، تهران: سروش.##

19- همایی، جلال‌الدین .(1385). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.##

20- یغمایی، حبیب .(1323). «گردشی در بوستان»، آموزش و پرورش، سال چهارم، ش10، ص 530- 515.##

21- یلمه‌ها، احمدرضا .(1390). بررسی تطبیقی اشعار تعلیمی فردوسی و حافظ، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، شماره یازدهم، دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی.

22- یوسفی، غلامحسین .(1370). فرخی سیستانی: بحثی در شرح احوال و روزگار