بررسی اشعار حافظ با دیوان امام علی از دیدگاه ادبیات‌تعلیمی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 2، دوره 7، شماره 28، بهمن 1392، صفحه 39-62   

نویسنده

مسلم رجبی

دانش‌آموخته دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

یکی از بزرگ‌ترین غزل‌سرای قرن هشتم هجری، خواجه حافظ شیرازی است. درباره او همین بس که؛ مفاهیم تربیتی و مضامین والای اخلاقی در ‌لابه‌لای اشعار شورنگیزش، خودنمایی می‌کند و عواطف و احساسات پاک و سرشار خوانندگان را برمی‌انگیزد. نیک می‌‌دانیم که حافظ بر دیوان‌ شعرای پیشین تسلّط شگرفی داشته است و از مضامین بدیع و مفاهیم ناب آنان، برای ادای مقصود و ضرورت کلام خویش بهره می‌برده است. یکی از این دیوان‌های شعری، دیوان ارزشمند امام علیاست؛ چراکه قرابت مضامین اخلاقی و تربیتی اشعار حافظ در پاره‌ای از اوقات، نشان‌دهندة تأثیرِ مفاهیمِ والایِ اخلاقی و حکمیِ دیوان امام علیاست. این پژوهش با هدف بررسی تطبیقی دیوان حافظ شیرازی و دیوان امام علیاز دیدگاه ادبیات‌تعلیمی انجام گرفته است تا بتوان از وجوه تقارن و تشابه مضامین اخلاقی و تربیتی اشعار خواجه با سروده‌های امام علیبیش‌ازپیش آگاه شد.

کلیدواژه‌ها

دیوان امام علی؛ دیوان حافظ؛ ادبیات‌تعلیمی؛ مکارم اخلاق؛ قناعت

مراجع

قرآن کریم. (1386). ترجمة مکارم شیرازی. مشهد: انتشارات آستان قدس.

افراسیابی، علی. (1380). ترجمه جهادالنفس وسائل‌الشیعة. قم: نهاوندى.‏

اکبرى بیرق، حسن؛ الیاسى، مژگان (1387) مطالعة تطبیقى ایمان در اندیشة میگل د. اونامونو و حافظ شیرازى، مطالعات ادبیات‌تطبیقى. سال دوم، شماره 6، صص 70-51.

پاینده، ابوالقاسم‏. (1363). نهج‌الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلى‌الله علیه و آله). تهران: دنیاى دانش.‏

تمیمى آمدى، عبدالواحد. (1366‏). تصنیف غررالحکم و دررالکلم‏. قم: دفتر تبلیغات‏.

جعفرى‏، بهراد. (1380). ترجمه تحف‌العقول. تهران: ناشر. اسلامیه.

حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمّد. (1375). دیوان اشعار. به تصحیح مرحوم قزوینی و غنی. تهران: جمهوری.

الحرانى، حسین‌بن‌شعبه. (1404). تحف‌العقول عن آل الرسول صلی‌الله علیه و آله و سلّم. قم: جامعه مدرسین‏.

حکیمى، محمدرضا؛ حکیمى، محمد؛ حکیمى، على‏. (1380). الحیاة. ترجمه احمد آرام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى‏.

خرمشاهی، بهاءالدین؛ انصاری، مسعود. (1376). پیام پیامبر صلی‌الله و علیه و آله و سلّم. تهران: منفرد.

خوانسارى‏، سید جمال‌الدین. (1366). شرح آقا جمال‌الدین خوانسارى بر غررالحکم‏. تهران: دانشگاه تهران‏.

دشتی، محمد. (1380). ترجمه نهج‌البلاغه. قم: امیرالمؤمنین.

دهخدا، علی‌اکبر. (1374). لغت‌نامه. تهران: امیر کبیر.

دیلمی، حسن. (1412 ق). إرشادالقلوب إلى‌الصواب. قم: شریف رضی.

رضایی، سید عبدالحسین. (1377). ترجمه ارشادالقلوب. تهران: اسلامیه.

سلگى نهاوندى‏، على. (1376). ترجمه ارشادالقلوب. قم‏: ناصر.

شعبانی میناآباد، احمد (1390) تأثُّر مضمونی حافظ از متنبّی، مطالعات ادبیات‌تطبیقى. سال پنجم، شمارة 16؛ صص 119- 133.

شعیرى‏، تاج الدین. (1405 ق‏). جامع‌الأخبار. قم: انتشارات رضى.‏

شیخ صدوق‏. (1406 ق‏). ثواب‌الأعمال و عقاب‌الأعمال‏. قم: دارالرضى.‏

شیخ کلینی. (1363). الکافی. تهران: اسلامیه.

صابرى یزدى، على‌رضا؛ انصارى محلاتى، محمدرضا‏. (1375‏). الحکم‌الزاهرة. ترجمه: انصارى‏. قم: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامى.‏

عطاردی، عزیزالله. (1374). مشکاه‌الانوار. تهران: عطارد.

عطایی، محمدرضا. (1369). مجمو عه ورام. آداب و اخلاق در اسلام. مشهد: آستان قدس.

علی‌بن ابی‌طالب. (1414ق). دیوان اشعار. به همّت حسین‌بن معین‌الدین‏ میبدى. مترجم: مصطفی زمانی. قم: دار نداء‌الاسلام.

غنیمى هلال، محمد. (1373). ادبیات‌تطبیقى. ترجمة شیرازى. تهران: نشر رشوى.

فلسفى،‏ محمد تقى. (1379). الحدیت‌ـ روایات تربیتى‏. تهران: نشر فرهنگ اسلامى.‏

کوشان، ایوب؛ ضیایی، غلام‌رضا (1390) مقایسه پیر در شعر حافظ و دیوان های حکیم فضولی، مطالعات ادبیات‌تطبیقى. صص 1-22.

مجلسی، سید محمدباقربن محمدتقی. (1403ق). بحارالانوار. بیروت: دار احیاء‌التراث العربی.

محدث قمی. (1369). نزهة‌النواظر فی. ترجمة معدن‌الجواهر. تهران: اسلامیه.

مشکینى‏، على. (1424). تحریرالمواعظ العددیة. قم: الهادى.‏

ممتحن، مهدی (1388) مفاهیم شعر تازی در سایة غزلیات حافظ، مطالعات ادبیات‌تطبیقى. سال دوم، شماره 8، صص 213- 228.

ندا، طه. (1383). ادبیات‌تطیفی. ترجمه هادی نظری منظم. تهران: نشر نی.

ولک، رنه؛ وارن، آوستن. (1382). نظریه ادبیات. ترجمه: ضیاء موحد و پرویز مهاجر. تهران: علمی و فرهنگی.