ارزش های تعلیمی امثال شاهنامه

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 7، دوره 6، شماره 21، خرداد 1393، صفحه 157-193   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

چکیده

شاهنامه در تقسیم بندی های شعری جزء ادب حماسی به شمار می آید ولی این اثر حاوی نکات تعلیمی بسیاری است که اگر آن را جزء ادب تعلیمی قرار دهیم رواست. بخشی از این ارزشمندی شاهنامه از دید حکمی به دلیل نوع داستانی اثر است. از سویی بخشی از ادب تعلیمی ما را امثال و حکم تشکیل می دهد و شاهنامه به دلیل کارکرد تعلیمی امثال و ارزش‌های تعلیمی خود یکی از گنجینه های بی نظیر فارسی از این حیث است. امثال و حکم متأثر و برآمده از شاهنامه چند دسته اند: برخی از دل شاهنامه برآمده‌اند و سخنان خود فردوسی اند و برخی دیگر از زبان قهرمانان برای تأیید یا روشن کردن سخنشان بازگو شده‌اند و دسته ای را نیز بعد از فردوسی،گویندگانی گمنام در جمع بندی ماجراها در طول قرن‌ها ساخته اند. این مقاله بر آن است تا با اشاره مختصر به گونه های اول و دوم، به گونه سوم به شکل مبسوط بپردازد چه مثل های برآمده از شاهنامه در ادبیات عامیانه، اغلب کارکردی تعلیمی دارند و ایرانیان در طول قرن ها که از خلق شاهنامه و حماسه و اسطوره می‌گذرد، قضاوت خویش را در مورد این شخصیت ها به شکل عمومی و در دل این امثال بازگفته‌اند که همه حکایت از نفوذ عجیب این داستان ها در دل و ذهن آنها دارد.  

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ رستم؛ ادبیات تعلیمی؛ امثال (مثل)؛ داستان

مراجع

1- آیدنلو، سجاد .(1388). مردم کدام فردوسی و شاهنامه را می پسندیدند؟،پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، شماره 4،: 78- 59.

2- اسلامی ندوشن، محمد علی .(1374). زندگی و مرگ پهلوانان شاهنامه، تهران: آثار.

3- امینی، امیرقلی .(1353). فرهنگ عوام. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.

4- انوری، حسن و دیگران .(1384). فرهنگ امثال سخن، تهران: سخن.

5- برقعی، یحیی .(1364). کاوشی در امثال و حکم فارسی، قم: نمایشگاه و نشر کتاب.

6- پاینده، محمود .(1366). فرهنگ گیل و دیلم، تهران: امیرکبیر.

7- پرتوی آملی، مهدی .(1365). ریشه های تاریخی امثال و حکم، تهران: کتابخانه سنایی.

8- تاریخ سیستان .( 1342 ). تصحیح ملک الشعراء بهار،تهران: زوار.

9- جمالزاده، محمدعلی .(1382). فرهنگ لغات عامیانه، به کوشش محمد جعفر محجوب، تهران: سخن.

10- حافظ، شمس الدین محمد .(1373). دیوان، تصحیح علامه قزوینی و قاسم غنی، آروین.

11- حیدری ابهری، غلامرضا .(1390). نان و نمک، تهران: محراب قلم.

12- خاقانی، افضل الدین. (1374). دیوان، تصحیح ضیاء الدین سجادی، تهران: زوار.

13-خضرایی، امین .(1382). فرهنگنامه امثال و حکم ایرانی، شیراز: نوید.

14- دهخدا، علی اکبر .(1376). امثال وحکم، تهران: امیرکبیر.

15- ذوالفقاری، حسن .(1384). داستان های امثال، تهران: مازیار.

16- ------------ .(1387). قهرمانان شاهنامه در ضرب المثل های فارسی، فصلنامه فرهنگ مردم، سال 7، شماره25-24.

17------------- .(1388). فرهنگ بزرگ ضرب المثل های فارسی، تهران: معین.

18- رجایی بخارایی، احمدعلی .(1346). مجله دانشکده ادبیات دانشگاه مشهد. سال 3، شماره4، 295-255.

19- رحیمی نیا، مصطفی .(1388). فرهنگ ضرب المثل ها و اصطلاحات عامیانه، گلپا.

20- زرین کوب، عبدالحسین .(1372). یادداشت ها و اندیشه ها. گردآوری عنایت الله مجیدی، تهران: اساطیر.

21- سعدی، مصلح الدین. (1369). بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.

22- --------------.(1389). کلیات، به کوشش محمد علی فروغی، تهران: امیرکبیر.

23- سنایی، مجدود بن آدم .(بی تا). دیوان، به کوشش مدرس رضوی، تهران: کتابخانه سنایی.

24- شاملو، احمد .(1384-1377). فرهنگ کوچه، تهران: مازیار.

25- شکورزاده، ابراهیم .(1384). دوازده هزار مثل فارسی، مشهد: انتشارات آستان قدس.

26- شهریار، محمد حسین.(1370).کلیات دیوان شهریار، تهران: زرین نگاه.

27- فردوسی، ابوالقاسم .(1374). شاهنامه، بر اساس چاپ مسکو، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: داد.

28- گلچین معانی، احمد .(1378). تکمله امثال و حکم، انتشارات تاسوعا.

29- محیط طباطبایی، محمد .(1369). «شاهنامه چگونه به پایان رسید؟» فردوسی و شاهنامه، تهران: امیرکبیر.

30- نظامی عروضی، احمدبن عمر .(1358). چهارمقاله، به کوشش محمد معین، محمد قزوینی، تهران: زوار.

31- یلمه ها، احمدرضا .(1390). بررسی تطبیقی اشعار تعلیمی فردوسی و حافظ، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال سوم، شماره 11.

32- موید منصور، علی رضا .(1373). ارسال المثل در شاهنامه فردوسی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.