نشانه شناسی تعلیم و تربیت در داستان زال و رودابه

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 2، دوره 6، شماره 22، شهریور 1393، صفحه 33-69   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

اسحاق طغیانی^{* 1}؛ سید مرتضی هاشمی²؛ خدایار مختاری³

¹استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

³دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

تعلیم و تربیت انسان‌ها در شاهنامة فردوسی که سند معتبر و دیرپای فرهنگ اصیل ایران زمین است، مقام ارزشمندی را در سایة تاریخ داستانی این قوم علم دوست به خود اختصاص داده است. موضوع تعلیم در شاهنامه همواره به شیوة مستقیم و غیر مستقیم در بخش های مختلف به خصوص در داستان زال و رودابه برجسته شده است. در این جستار، نویسندگان برآنند تا با ذکر نمونه هایی، نشانه‌هایی از انواع تعلیم و تربیت عاطفی، عقلانی، اجتماعی، اخلاقی و دینی را بر اساس زبان نشانه بر پایة نظریات «بارت»، «لوی استروس»، «کالر»، «دوسوسور» و «اکو» تحلیل کنند و تعالیم انسانی و جهانی را از این داستان استخراج و تبیین نمایند. نتایج این مطالعه نشان می دهد داستان در تربیت عاطفی و اجتماعی به ترتیب بیشترین و کمترین فراوانی را داراست و انواع دیگر آن در حد تعادل است و با علم نشانه شناسی نیز از نظر ابیاتِ نشانه دار و بی نشانه سازگار است.

کلیدواژه‌ها

فردوسی؛ شاهنامه؛ زال و رودابه؛ تعلیم و تربیت؛ نشانه ها؛ اسطوره

مراجع

1- الماسی، علی محمد. (1384). تاریخ آموزش و پرورش اسلام و ایران، تهران: امیرکبیر.

2- اکو، امبرتو. (1378). ‌نشانه شناسی، ترجمة پیروز ایزدی، تهران: ثالث.

3- حکمت، علیرضا. (1350). آموزش و پرورش در ایران باستان، تهران: مؤسسه تحقیقات و برنامه ریزی علمی و آموزشی.

4- حمیدیان، سعید. (1383). سعدی در غزل، تهران: قطره.

5- دبیر سیاقی، محمد. (1380). برگردان روایت گونه شاهنامه فردوسی به نثر، تهران: قطره.

6- رستگار فسایی، منصور. (1381). فردوسی و هویت شناسی ایرانی (مجموعه مقالات درباره شاهنامه فردوسی)، تهران: طرح نو.

7- رهبر، محمدتقی. (1379). اخلاق و تربیت اسلامی، تهران: سمت.

8- شعاری نژاد، علی اکبر. (1364). روان شناسی رشد، تهران: اطلاعات.

9- شعیری، حمیدرضا. (1385). تجزیه و تحلیل نشانه- معنا شناختی گفتمان، تهران: سمت.

10- عزتی، ابوالفضل. (1366). آموزش و پرورش اسلامی، تهران: بعثت.

11- عنصر المعالی، کیکاووس بن اسکندر. (1366). قابوس نامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.

12- فردوسی، ابوالقاسم. (1379). شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

13- کالر، جاناتان. (1390). در جستجوی نشانه ها (نشانه شناسی، ادبیات، واسازی)، ترجمه لیلا صادقی و تینا امر الهی، تهران: علم.

14- کریستین سن، آرتور. (1367). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: محمد.

15- لبیبی، محمدمهدی. (1387). زندگی و مرگ مؤلف، نگرشی انتقادی به آرای رولان بارت، تهران: نقد افکار.

16- مایر، فردریک .(1374). تاریخ اندیشه‌های تربیتی، ترجمه علی اصغر فیاض، تهران: سمت.

17- مطهری، مرتضی. (1358). مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی، تهران: صدرا.

18- معتمدی، غلامحسین. (1372). انسان و مرگ، تهران: مرکز.

19- وکیلیان، منوچهر. (1381). تاریخ آموزش و پرورش در اسلام و ایران، تهران: دانشگاه پیام نور.

20- یلمه ها، احمدرضا. (1390). «بررسی تطبیقی اشعار فردوسی و حافظ»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال 3، ش 11: 175- 153.