تحلیل اجتماعی نقش شهروندی محیط زیستی در مقابله با پیامدهای تغییر آب و هوا

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 5، دوره 4، شماره 11، خرداد 1393، صفحه 127-148   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

چکیده

بسیاری از صاحبنظران معتقدند که راه حل مسائل و مشکلات زیست‌محیطی به رفتار و عملکرد شهروندان بستگی دارد. در این راستا، پدیده‌ی شهروندی محیط زیستی به دلیل اینکه افراد را در برابر مشکلات محیط‌زیستی (از جمله پیامدهای منفی تغییر آب و هوا ) متعهد بار می‌آورد، از اهمیت خاصی برخوردار است. استان مازندران یکی از مناطق مهم کشاورزی و گردشگری کشور است و فعالیت مناطق شهری آن نیز طی سال‌های اخیر، به شدت تحت تأثیر تغییرات آب و هوا قرار گرفته است. با توجه به اینکه برای کاهش اثرات منفی تغییر آب و هوا، داشتن شهروندان متعهد امری لازم و ضروری می باشد، تحقیق حاضر درصدد بررسی سطح تعهد شهروندی محیط‌زیستی و نقش آن در مقابله با مشکلات ناشی از تغییرات آب و هواست. جامعه‌ی آماری این تحقیق، ۳۲۰۷۴۱ نفر از ساکنان شهرستان قائمشهر(مازندران) هستند که با استفاده از نمونه‌گیری تصادفی ساده، تعداد ۳۵۰  نفر به عنوان نمونه‌ی آماری انتخاب شدند. اطلاعات لازم با استفاده از ابزار پرسشنامه ‌وری شد و اعتبار ظاهری و محتوایی پرسشنامه بر اساس نظر استادان مرتبط و پایایی آن بر اساس آلفای کرونباخ بیش از ۶۰ درصد مورد تأیید قرار گرفـت. یافته‌های تحقیق نشان داد که تعهد شهروندان به محیط زیست و مقابله با یکی از بحران‌های محیط زیستی یعنی تغییر آب و هوا متوسط رو به بالا است (میانگین= ۶۲/۳). میزان تعهد شهروندان نسبت به مقابله با پیامدهای منفی و زیان‌بار تغییر آب و هوا برحسب سن و تحصیلات متفاوت بود؛ به عبارت دیگر، با افزایش سن، وضعیت شهروندی محیط زیستی بهبود یافته اما  با افزایش تحصیلات، تعهد به شهروندی محیط زیستی کاهش داشت. پیوند مکانی شهروندان نیز در سطح خیلی بالا (۲۵/۴ از ۵) گزارش شده بود و هم چنین، میانگین تأثیرگذاری چهارچوب پیام‌های محلی تغییر آب و هوا ، ۲۱/۴ بوده که نشان می‌دهد سطح این تأثیر بالا بود. در نهایت، نتایج تحلیل رگرسیون نیز تحقیق نشان داد که پیوند مکانی نسبت به چهارچوب محلی پیام‌های تغییر آب و هوا، بیشترین تأثیر را بر توسعه‌ی شهروندی محیط زیستی داشته است. در پایان مقاله و بر اساس نتایج تحقیق پیشنهاد شده است که با توجه به مشهود بودن پیامدهای تغییر آب و هوا و مشهود بودن، تأثیرات آن در استان مازندران، سیاست‌گذاران درصدد ایجاد تعهد در مردم در برابر سیاست‌های کاهش تغییر آب و هوا و تقویت شهروندی محیط زیستی باشند.
 

کلیدواژه‌ها

شهروندی محیط زیستی؛ تغییرات آب و هوا؛ پیوند مکانی؛ مازندران

مراجع

-         اوری، جان. (1393). جامعه و تغییر آب و هوا، ترجمه­ی صادق صالحی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی(در فرایند چاپ).

-     پازوکی نژاد، زهرا. (1391). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر شناخت دانشجویان نسبت به تغییرات جهانی آب و هوا، پایان نامه­ی کارشناسی ارشد، دانشکده­ی علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران.

-     پازوکی نژاد،زهرا. (1390). تحلیل کیفی نگرش محیط زیستی دو نسل(دهه 1330 و دهه 1370)، اولین همایش ملی مدیریت و برنامه­ریزی محیط زیست، دانشکده­ی محیط زیست، دانشگاه تهران.

-         زارع، حمید. (1389). رفتارهای شهروندی در جامعه­ی دینی، فلسفه­ی دین، سال هفتم، شماره­ی 7، 142-119.

-     زنگنه، یعقوب و حسین آبادی، سعید. (1392). تحلیلی بر تعلق مکانی و عوامل مؤثر بر آن در سکونتگاه­های غیررسمی (مورد مطالعه: محدوده­ی شرق کال عیدگاه سبزوار)، فصلنامه­ی مطالعات جامعه­شناختی شهری، سال 3، شماره­ی 8، 162-131.

-         ساتن، فیلیپ. (1392). درآمدی بر جامعه­شناسی محیط زیست، ترجمه­ی صادق صالحی، تهران: انتشارات سمت.

-         صالحی، صادق و امام قلی، لقمان. (1391). بررسی تأثیر سرمایه­ی اجتماعی بر رفتارهای محیط زیستی، مجله­ی جامعه­شناسی ایران، سال 13، شماره­ی 4، 115-90.

-     صالحی، صادق و پازوکی نژاد، زهرا. (1392). دانش تغییر آب و هوا و مصرف پایدار، اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعه­ی پایدار، تهران.

-     صرافی، مظفر و عبدالهی، مجید. (1387). تحلیل مفهوم شهروندی و ارزیابی جایگاه آن در قوانین، مقررات و مدیریت شهری کشور، پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره­ی 63، 134-115.

-     عیوضی، محمد رحیم و باب گوره، سید حسام الدین. (1391). تحول مفهوم شهروندی و ظهور شهروند جهانی، فصلنامه­ی سیاست، سال 42، شماره­ی 3، 205-187.

-     فرهمند، مهناز؛ شکوهی فر، کاوه و سیارخلج، حامد. (1392). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر رفتارهای زیست­محیطی (مورد مطالعه: شهروندان شهر یزد)، فصلنامه­ی مطالعات جامعه­شناختی شهری، شماره­ی 10: 23-1.

-         معاونت حقوقی ریاست جمهوری. (1392). منشور حقوق شهروندی، گرفته شده از سایت www.president.ir/att/shahrvandi.pdf (17/12/92).

-     ملکی، امیر و عبداللهی، عظیمه السادات. (1392). تبیین جامعه­شناختی محیط گرایی ایرانیان در دو سطح خرد و کلان، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، سال دوم، شماره­ی 2، 202-177.

-         نش، کیت. (1384). جامعه­شناسی سیاسی معاصر، ترجمه­ی محمدتقی دلفروز، تهران: نشر کویر.

-          Agho,K., Stevens,G and Taylor,M ., ( 2010 ) , Population Risk Perception s of Global Warming in Australia , Environmental Research , 110 , PP: 756-763.

-          Berkowitz, A., Ford, M and Brewer, C. (2004). A framework for integrating ecological literacy, civics literacy and environmental citizenship in environmental education, from www.bioed.org/pubs/EE_chapter_berkowitz_et_al.pdf‎ (3/11/2013)/

-          Doherty , T., Clayton, S., ( 2011 ) , The Psychological Impacts Of Global Climate Change , American Psychological Association , Vol.66 , No.4 , PP: 265-276 .

-          Dubson, A. (2007). Environmental citizenship: Towards sustainable development, Sustainable Development, No. 15, 276-285.

-          Lorenzoni,I. Nicholson – Clie,S and Whithmarsh,L.,(2007 ) Barriers Perceived to Engaging with Climate Change among the UK Public and their Policy Implications, Global Environmental Change , Vol.17,PP:445-459.

-          O’Neill, Hulme,M.,(2009 ) , An Iconic Approach for Representing Climate Change, Global Environmental Change, Vol.19 , PP:402-410

-          Salehi, S.(2010). People and the environment, Lambert Publication.

-          Scannel,L and Gifford,R.(2011), Personally Relevant Climate Change: The Role of Place Attachment and local Versus Global Message Framing in Engagement, Journal of Environment and Behavior, xx(x),PP: 1-26.

-          Shwom, R., Bidwell , D., Dan , A., and Dietz,T., ( 2010 ) , Understanding US. Public Support for Domestic Climate Change Policies, Global Environmental Change, 20, PP: 472-782.

-          Spellman, G., Field, K., and Sinclair, J.(2003), Assessing UK higher education students’ awareness of global climatic change, Weather , vol.58 , No.10 ,PP : 212-219.

-          Sutton,S G., Tobin , RC., ( 2011 ) , Constraints on Community Engagement With Great Barrier Reef Climate Change Reduction  and Mitigation , Global Environmental Change , 21 , PP: 894-905.

-          Szereny,I., Zsoka,A and Szechy,A.,(2009), Environmental Education and Pro environmental Consumer Behavior – Results of University Survey, See URL: https://gin.confex.com/gin/2009/.../Zsoka_Szechy_Szerenyi.pdf.

-          Whitmarsh,L., Seyfang,G and ONeill,S., ( 2011 ) , Public Engagement with carbon and climate change : To what extent is the public carbon capable? Global Environmental Change, 21, PP: 56-65.

-          Willox,A.C, Harper,S.L,Ford,J.D, Landman,K and Edgo,V,(2012 ), From This Place and of This Place: Climate change, Sence of Place and Health in Nunatasiavut, Canada, Social Sciences & medicine, doi: 10.1016/j.2012.03.043.

-          Zelezny, L., Chua, P., and Aldrich, C. (2000), Elaborating on Gender Differences in Environmentalism, Journal of Social Issues, VOl.56, No.3, and PP: 443-457.