لحن تعلیمی در دیوان حافظ

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 4، دوره 5، شماره 18، شهریور 1392، صفحه 79-102   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

چکیده

در دیوان حافظ، ادبیات تعلیمی و ادبیات غنایی به‌خوبی با هم پیوند خورده‏اند و نتیجة هم‏نشینی این دو نوع ادبی، به شکل‏گیری لحنی خاص در کلام حافظ منجر شده است. حافظ با زدن رنگ عاطفی به پند و اندرزهای کوتاه و فشرده‏اش، نوعی خاص از ادبیات تعلیمی را که دارای لحنی نرم و تأثیرگذار است، تقویت و برجسته کرد و با گنجاندن بایسته‏ها و نبایسته‏های اخلاقی در فرم غزل، راه‏های درست زندگی را در بیانی هنری و دلنشین به مخاطبانش نشان داده ‏است. در این مقاله ضمن بیان اهمیت عنصر لحن در فهم و تفسیر دیوان حافظ، مؤلفه‏های کشف لحن تعلیمی در اشعار او معرفی می‏گردد و انواع لحن تعلیمی در غزلیاتش بررسی و تحلیل می‏شود. بررسی غزلیات حافظ در محور افقی و عمودی بر اساس روش توصیفی- تحلیلی نشان می‏دهد که حافظ از گونه‏های مختلف لحن در ابیات تعلیمی بهره برده است اما لحن او در برابر عموم مخاطبانش، اغلب غیرتحکمی و خیرخواهانه است. او بیشتر از طریق گزینش واژگان مناسب و دقت در نحوة‏ چینش آن‏ها و هماهنگ کردن موسیقی کلام و بهره‏گیری از انواع تکرارها به ایجاد لحن تعلیمی مورد نظرش دست یافته است. 

کلیدواژه‌ها

لحن؛ غزل؛ ادبیات تعلیمی؛ ادبیات غنایی؛ نقد اخلاقی

مراجع