تحلیل «خورشید و جمشید» بر پایه نظریه پراپ

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 6، دوره 8، شماره 30، مرداد 1393، صفحه 91-111   

نویسندگان

ابراهیم واشقانی فراهانی¹؛ لیلا هاشمیان²؛ مریم رحمانی³

¹عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور(استادیار).

²عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا، همدان(استادیار).

³کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا.

چکیده

"ریخت‌شناسی" یکی از مباحث اساسی نقد ساختاری است کهدر آن منتقد در پی یافتن روابط میان ساختار داستان است. این مبحث را نخستین بار ولادیمیر پراپ با الهام از اندیشه‌های فردینان دو سوسور در بحث ساختارشناسی زبان وارد عرصه نقد ادبی کرد. وی که اساس کارش را بر پایه اعمال شخصیت‌های موجود در داستان «قصه‌های پریان» قرار داد، پس از تجزیه و تحلیل کنش‌ها و کارکردهای این داستان‌ها، به وضوح دریافت که همه داستان‌ها از قوانین و ساختار واحدی تبعیت می‌کنند، و می‌توان این قوانین ساختاری را به عنوان فرمولی کلی درباره داستان‌های سایر ملل نیز به کار برد. این مقاله با تجزیه و تحلیل ساختاری داستان «جمشید و خورشید» که یکی از سروده‌های موفق ادبیات غنایی فارسی است، سعی می‌کند تا با بررسی کارکردها و سیر توالی آن‌ها در هر نقش و مقایسه با نظریه پراپ، به میزان انطباق این کارکردها با نقش‌ها و خویش‌کاری‌های موجود در داستان دست یابد.

کلیدواژه‌ها

ریخت‌شناسی؛ نقد ادبی؛ پراپ؛ جمشید و خورشید؛ سلمان ساوجی

مراجع

احمدی، بابک. 1388، ساختار و تأویل متن، چاپ یازدهم، تهران: نشر مرکز.

اخلاقی، اکبر. 1377، تحلیل ساختاری منطق الطیر، چاپ اول، اصفهان: فردا.

اسکولز، رابرت. 1383، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، چاپ دوم، تهران: آگه.

برتنس، هانس. 1384، مبانی نظریه ادبی، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، چاپ اول، تهران: ماهی.

پراپ، ولادیمیر. 1368، ریخت‌شناسی قصه‌های پریان، ترجمه فریدون بدره‌ای، چاپ اول، انتشارات توس.

تادیه، ژان ایو. 1378، نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمه مهشید نونهالی، تهران: انتشارات نیلوفر.

توردوف، تزوتان. 1382، بوطیقای ساختارگرا، ترجمه‌ محمد نبوی، چاپ دوم، تهران: آگاه.

حق‌شناس، علی محمد. 1370، مقالات ادبی؛ زبان شناسی، چاپ اول، تهران: انتشارات نیلوفر.

خدیش، پگاه. 1387، ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی، چاپ نخست، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

خراسانی، محبوبه. 1387، درآمدی بر ریخت‌شناسی هزار و یک شب، چاپ اول، اصفهان: نشر تحقیقات نظری.

ساوجی، سلمان. 1348، جمشید و خورشید، تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب.

سلدن، رامان و پیتر یدوسون. 1384، راهنمای نظریه ادبی معاصر، ترجمه عباس مخبر، چاپ سوم، تهران: طرح نو.

شایگان‌فر، حمیدرضا. 1380، نقد ادبی، تهران: انتشارات توس.

هارلند، ریچارد. 1388، درآمدی تاریخی بر نظریه ادبی از افلاطون تا بارت، گروه ترجمه شیراز، تهران: چشمه.

 

مقالات

ایراهیمی، سیدمحمد. پاییز 1391، «ساختار داستان "درخت آسوریک" بر مبنای دیدگاه لوی استروس»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، دانشگاه آزاد جیرفت، دوره 6، شماره 22: صص 147-160.

بهنام، مینا. 1389، «ریخت‌شناسی داستان حسنک وزیر به روایت بیهقی»، فصلنامه گوهر گویا، سال چهارم، پیاپی 83، ش1، بهار: صص150-131.

پارسانیا، سید احمد و لاله صلواتی. 1389، «ریخت‌شناسی حکایت‌های کلیله و دمنه نصرالله منشی»، مجله بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال 2، پیاپی6، ش 4: صص 74-47.

پارسانیا، سید احمد و پگاه خدیش. 1387، «یافته‌های نو در ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی ایرانی»، مجله دانشکده ادبیات دنشگاه تهران، شماره 59: صص 39-27.

شریفی ولدانی، غلامحسین و محبوبه اظهری 1391، «جمشید در گذر از فردانیت»، مجله بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال چهارم، پیاپی 11، شماره‌ اول: صص 122 - 101.