تحلیل تأثیرپذیری مثنوی تحفة العراقین از قرآن کریم

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 8، دوره 8، شماره 32، بهمن 1393، صفحه 153-170   

نویسنده

طاهره ایشانی

* عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، گروه زبان و ادبیات فارسی(استادیار)، تهران.

چکیده

خاقانی شاعر بزرگ قرن ششم هجری است که با لقب "شاعر دیرآشنا" شهره گشته است. مثنوی «تحفة العراقین» که حاصل و ره‌آورد سفر خاقانی به مکه معظمه است؛ تحت تأثیر فراوان آیات قرآن کریم قرارگرفته است. تحلیل و بررسی این تأثیرات علاوه بر این که به درک و دریافت بیش‌تر شعر او کمک می‌نماید؛ میزان تسلط و آگاهی خاقانی را نسبت به قرآن کریم نیز نشان می‌دهد. لذا در این مقاله بر آن‌ایم تا با روش تحلیلی- آماری و استفاده از منابع کتابخانه‌ای، هنر سبکی خاقانی و بلاغت او را در مثنوی «تحفة العراقین» از حیث کاربرد آیات بررسی نماییم و به این پرسش‌ها پاسخ دهیم که با توجه به نوع کاربرد آیات، خاقانی بیش‌تر از چه شیوه یا شیوه‌هایی بهره برده است؟ هم‌چنین بسامد و درصد کاربست آیات قرآن کریم در این مثنوی چه میزان است و این مسأله مبیّن چه چیزی است؟ نتیجه این پژوهش حاکی از این است که خاقانی در کاربست واژه‌های قرآنی، آیه و یا آیات قرآن کریم در این مثنوی از شیوه‌های متنوع بلاغی بهره برده که از میان آن‌ها، دو شیوه «تلمیح» و «وام‌واژه» بیش از همه در شعر او کاربرد داشته است. این مسأله مبیّن شخصیت دینی و مذهبی خاقانی و تسلط و اشراف کامل او بر قرآن کریم است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم؛ تحفة العراقین؛ بلاغت

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

خاقانی شروانی، بدیل بن علی. 1357، مثنوی تحفة العراقین، به اهتمام و تصحیح و حواشی و تعلیقات یحیی قریب، تهران: بی‌نا.

خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام الدین الحسینی. 1353، تاریخ حبیب‌السیر فی اخبار افراد بشر، با مقدمه جلال الدین همایی و به اهتمام محمد دبیر سیاقی، جزء سوم از مجلد دوم، چاپ دوم، تهران: کتابفروشی خیام.

فروزانفر، بدیع الزمان. 1350، سخن و سخنوران، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.

مرزبان راد، علی. 1379، قرآن و حدیث در ادب فارسی، تهران: دانشگاه صنعتی امیرکبیر.

 

مقالات

حجّت، محمّد. 1387، «اثرپذیری دیوان صائب تبریزی از قرآن کریم»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، دوره2، شماره 6، تابستان: صص 89-104.

طبیبیان، سیدحمید. 1384- 1385، «در سایه سخن پاک»، فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، زمستان و بهار، شماره 56-57: صص 89-115.

مجوزی، محمد و علیخانی ثانی ابدال آبادی، فاطمه. 1393، «کاربرد آیات و احادیث در تاریخ بیهقی»، متن‌شناسی ادب فارسی، دانشگاه اصفهان: صص85-102.

محسنی‌نیا، ناصر. 1382، «مقایسه تأثیرپذیری دو شاعر بزرگ حبسیه‌سرای فارسیو عربی از قرآن و حدیث»، مجله فرهنگ، شماره‌های 46 و 47، تابستان و پاییز: صص 255-277.

مؤمنی هزاوه، امیر. 1388، «بررسی مفهوم تأثیر قرآن بر شعر فارسی و اصطلاحات وابسته به آن»، فصلنامه اندیشه‌های ادبی، دوره1، شماره1: صص 25 – 43.