شاخص‌های محتوایی و صوری ادبیات تعلیمی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 1، دوره 7، شماره 26، شهریور 1394، صفحه 1-28   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رحمان مشتاق مهر¹؛ سردار بافکر²

¹استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

ادبیات تعلیمی مهم‌ترین و اصلی‌ترین گونۀ ادبی است که نیکبختی انسان را در بهبود منش اخلاقی او می‌داند و همّ خود را متوجه آموزش و تعلیم اندیشه‌های پسندیده دینی، عرفانی، فلسفی، مسائل اخلاقی، علوم و فنون؛ تهذیب نفس، تذکیه ذهن، پروش قوای روحی و تعالی و کمال انسان می‌کند. ادبیات تعلیمی شاخص‌های محتوایی و صوری خاصی دارد که حدّ و مرز و وجوه تفارق آن را با انواع دیگر کاملاً معین و مشخص می‌کند. برخی از آنها، شرط اصلی، لازم و کافی برای ادبیات تعلیمی هستند که فقدان آنها تعلیمی بودن متن ادبی را منتفی می‌کند و بعضی از آنها فرعی‌اند. هدف این مقاله کشف ارتباطات تازه میان محتوا، زبان، صور خیال، موسیقی شعر، مباحث دستوری، صنایع ادبی و... با ادبیات تعلیمی است. برای هر یک از این شاخص‌ها، نمونه‌هایی از مثنوی، رباعی، قصیده، غزل، نثر و... آورده شده است و نقاط ضعف و قوّت آنها مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. آشنایی با این شاخص‌ها، در تشخیص متن تعلیمی از غیر آن، نگاه علمی به ادبیات و شناخت بهتر بسیاری از آثار ادبی تعلیمی کمک می‌کند. 

کلیدواژه‌ها

شاخص‌های محتوایی و صوری؛ ادبیات تعلیمی؛ انواع ادبی