جلوه‌های جبر و اختیار در لزومیات معرّی و مثنوی مولوی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 3، دوره 9، شماره 34، مرداد 1394، صفحه 69-89   

نویسندگان

سیدمهدی مسبوق¹؛ حدیثه فرزبود²

¹عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان

²دانش آموخته زبان و ادبیات عربی دانشگاه بوعلی سینا، همدان.

چکیده

جبر و اختیار از دیرپاترین و مناقشه‌انگیزترین مسائلی است که همواره مورد بحث و جدال متکلمان و اندیشمندان اسلامی بوده است. از جمله این متفکران در ادب عربی ابوالعلاء معرّی شاعر و فیلسوف بنام سده چهارم و پنجم هجری است که اندیشه‌های خود را پیرامون قضا و قدر و سرنوشت آدمی در دیوان «لزومیات» که حاصل نزدیک به نیم قرن عزلت شاعر است گرد آورده است. در ادب فارسی نیز مولوی شاعر و عارف نام‌آور سده هفتم هجری در «مثنوی» از جبر و اختیار و مسائل مربوط به آن سخن گفته است. نوشتار حاضر بر آن است که در چشم‌اندازی تطبیقی به بررسی هم‌گونی‌ها و ناهمگونی‌های دیدگاه این دو شاعر نامی به مسأله جبر و اختیار در دیوان‌های «لزومیات» و «مثنوی» بپردازد. روش پژوهش کتابخانه‌ای است و داده‌ها با روش تحلیل محتوا بررسی و تحلیل شده است.

کلیدواژه‌ها

معرّی؛ مولوی؛ لزومیات؛ مثنوی؛ جبر؛ اختیار

مراجع

قرآن کریم.

برونیل، بییر، و کلود بیشوا و أندریه میشیل روسو. 1996، ما الأدب المقارن، ترجمه غسان السید، دمشق: منشورات دار علاءالدین.

جعفری، محمدتقی. 1379، مولوی و جهان بینی­ها، بی­جا: مؤسسه تدوین آثار علامه جعفری.

جعفری، محمدتقی. بی­تا، جبر و اختیار، قم: انتشارات دار التبلیغ اسلامی.

حسین، طه. 1963، مع أبی­العلاء فی سجنه، القاهره: دار المعارف.

الخطیب، حسام. 2001م، الأدب المقارن من العالمیة إلی العولمة، دمشق: المجلس الوطنی للثقافة و الفنون و الآداب.

زمانی، کریم. 1384، شرح جامع مثنوی معنوی، تهران: اطلاعات.

سعفان، کامل. 1993م، فی صحبة أبی­العلاء بین التمرّد والإنتماء، القاهره: دار الأمین.

عبدالرحمن، عایشه. 1944، الحیاة الإنسانیة عند أبی­العلاء، القاهره: مطبعة المعارف.  

علوش، سعید. 1987م، مدارس الأدب المقارن، بیروت: المرکز الثقافی العربی.

معرّی، أبوالعلاء. 2001م، لزوم ما لا یلزم، شرح کمال الیازجی، بیروت: دار الجیل.

مولوی، جلال الدین محمد بلخی. 1384، کلیات شمس تبریزی، بر اساس تصحیح بدیع­الزمان فروزانفر، تهران: شرکت مطالعات نشر کتاب پارسه.

 

مقالات

رادفر، ابوالقاسم. 1386، «ادبیات معاصر فارسی در ترازوی ادبیات تطبیقی»، فصلنامه ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت، سال اول، شماره 4، زمستان.