انعکاس آموزه های تعلیمی در خمسة نظامی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 4، دوره 7، شماره 27، آذر 1394، صفحه 100-126   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدحسین خانمحمدی¹؛ حجت الله همتی²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه صنعتی خاتم الانبیا (ص) بهبهان

چکیده

حوزة ادبیات تعلیمی فارسی نه تنها در قالب و شیوة بیان بسیار رنگارنگ و متنوع می نماید، که در محتوا نیز پهنة وسیعی درنوردیده و از فردیترین عرصة خود سازی و آموزش و تزکیة درون در آثار صوفیانه و حتی آثار غنایی تا برونیترین حوزة انسانی، یعنی آثار سیاسی و اجتماعی را در بر می گیرد. ادب تعلیمی، همچنان که از نام آن برمی آید، ادبیاتی است که در خدمت ارشاد و تعلیم باشد. هدف اصلی سراینده در این نوع از اشعار، تشریح و تبیین مسائل اخلاقی و اندیشه‌های مذهبی، حکمی و مضامین پند واندرزی  است.اشعار تعلیمی گاهی به صورت منظومه‌ها و داستان‌ها و قطعاتی مستقل و جداگانه و گاه در میان موضوعات دیگر ادبی به تعلیم و پند و اخلاق و مفاهیم حکمی، مذهبی، پندواندرز می پردازد.      نظامی گنجوی، هرچند بیشتر به عنوان شاعری تغزّلی و غنایی شهرت دارد؛ اما بررسی دقیق آثار وی،  نشانگر سیمای خردورزانه و تعلیمی آثار وی، در پسِ سخن‌پردازی های هنرمندانه اوست. نظامی با بهره‌گیری از آموزه‌های اخلاقی شعر خود را ارزش و غنای بیشتری بخشیده است. شعر او پیام‌ جامع و جهانی دارد و مختص به تاریخ یا فرهنگ خاصی نیست. این مقاله درون‌ مایه‌های تعلیمی منظومه‌های نظامی گنجوی را می کاود تا ارزش واعتبار هنری آثار او در همراهی با آموزه‌های تعلیمی و اخلاقی را نشان دهد واز طریق همین آموزه‌ها گرایش‌های اخلاقی، سلایق رفتاری و جهان‌بینی او را بررسی نماید.

کلیدواژه‌ها

نظامی؛ خمسه نظامی؛ ادبیات تعلیمی؛ فضایل اخلاقی

مراجع