رفتارشناسی اخلاقی نمودهای‌اجتماعی دین از منظر سعدی با تکیه بر گلستان

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 5، دوره 7، شماره 27، آذر 1394، صفحه 127-151   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مرتضی حاجی مزدرانی¹؛ سید حامد موسوی جروکانی²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور ورامین

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور تهران و مربی دانشگاه پیام نور برزک

چکیده

مذهب، آمیزه‌ای از جنبه‌های درونی و بیرونی است. بخش درونی، مفاهیم مذهبی است و لایه‌های بیرونی، در آداب و مناسک، و نقش‌های اجتماعی نمود می‌یابد. از آن‌جا که نقش‌های/نمودهای اجتماعی دین، تأثیری ارزنده در گرایش جامعه به سمت مفاهیم مذهبی و آداب و مناسک دینی دارند، نوع کنش اخلاقی آنان باید متناسب با جایگاه اجتماعی‌شان باشد. این مسأله هم در منابع دینی و هم در پاره‌ای از متون ادبی ـ که رویکردی اجتماعی و اخلاقی داشته‌اند ـ  مورد بررسی قرارگرفته‌است. سعدی در گلستان خویش، کنشگران دینی (دین‌یاران) را با سه رویکرد وظیفه‌گرایی، غایت‌گرایی و فضیلت‌گرایی‌اخلاقی، رفتارشناسی می‌نماید. از این سه به لحاظ بسامدی، اخلاق فضیلت کمتر مورد توجه سعدی است. نگارنده‌گان با تکیه بر گلستان، عمده‌ترین/مهمترین موانع وظیفه‌گرایی و غایت‌گرایی را نیز تحلیل‌نموده‌اند. عواملی چون منفعت‌طلبی و مصلحت‌اندیشی از جمله موانع فردی اخلاق‌گرایی است. همچنین نبود رفاه معیشتی از زمره موانع اجتماعی به شمارمی‌آید. روش تحقیق، اسنادی (کتابخانه‌ای) بوده‌است.

کلیدواژه‌ها

سعدی؛ گلستان؛ رفتارشناسی اخلاقی؛ نمودهای اجتماعی دین

مراجع