روابط بینامتنی اشعار ابن زیدون با قرآن کریم

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 6، دوره 6، شماره 22، شهریور 1394، صفحه 103-117   

نویسندگان

معصومه نعمتی قزوینی¹؛ حمیده سادات محسنی²

¹استادیار زبان و ادبیات عربی, پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

²دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی, پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

چکیده

به طور کلی هر انسانی در فرایند عقلانی، فکری و حتی عاطفی خود از افکار، ایده‌ها و مکاتب مختلف تأثیر می‌پذیرد. "بینامتنی" نظریه‌ای است که با ورودش به حوزه نقد ادبی، باعث ایجاد تحولی شگرف در این زمینه گشت. بر اساس این نظریه، هر متنی، آگاه یا ناخودآگاه، زایش و بازخوانشی از دیگر متون پیش از خود یا معاصر با خود است. بنا بر این نظریه، بسیاری از متون عربی را می‌بینیم که هر کدام در انواع و اشکال مختلف، با متون کلاسیک گران‌سنگ عربی، دارای روابط بینامتنی است که البته سهم قرآن در این میان، از دیگر متون بیش‌تر بوده است. ابن زیدون یکی از شاعران برجسته اندلس است که در اشعار خود از قرآن کریم اثر پذیرفته است. بر این اساس پژوهش حاضر با روش تحلیلی- توصیفی به تبیین گونه‌های مختلف بینامتنی قرآنی در اشعار این شاعر پرداخته و به این نتیجه رسیده است که ابن زیدون با سه شیوه تلمیحی، گزاره‌ای و واژگانی از قرآن کریم تأثیر پذیرفته است که البته سهم شیوه سوم بیش‌تر از دو شیوه دیگر است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم؛ بینامتنی؛ شعر اندلس؛ ابن زیدون

مراجع

قرآن کریم.

ابن زیدون، احمد بن عبد الله.1990م، دیوان ابن زیدون، تحقیق حنا الفاخوری، بیروت: دار الجیل.

احمدی، بابک. 1378ش، ساختار و تأویل متن، چ4، تهران: مرکز.

بنیس، محمد. 1979م، ظاهرة الشعر العربی المعاصر فی المغرب، بیروت: دار العودة.

حماد، حسن. بی تا، تداخل النصوص فی الروایة العربیة، قاهره: مطابع الهیئة المصریة العامة للکتَاب.

ضیف‌، شوقی. 1971م، ابن‌ زیدون‌، قاهره‌: دار المعارف.

عباس‌، احسان. ‌1971م، تاریخ‌ الأدب‌ الأندلسى‌، بیروت‌: دار الثقافة.

عبدالعظیم‌، علی. 1955م، ابن‌زیدون‌ عصره وحیاته وأدبه، قاهره‌: مکتبة الانجلو المصریه.

مرتاض، عبدالملک. 1998م، السبع المعلقات(مقاربة سیمیائیة/ أنتروبولوجیة لنصوصها)، دمشق: منشورات اتحاد کتاب العرب.

مفتاح، محمد. 1995م، تحلیل الخطاب الشعری(استراتیجیة التناص)، مغرب: المرکز الثقافی العربی: الدار البیضاء.

مکارم شیرازی، ناصر. 1374ش، تفسیر نمونه، ج 24،  تهران:دار الکتب الإسلامیة.

 

مقالات

میرقادری، سید فضل الله و مهناز دهقان، «بینامتنی دیوان ابن سهل اندلسی با قرآن کریم»، فصلنامه ادبیات دینی، شماره چهارم، صص 7-28.

یلمه‌ها، احمدرضا و مسلم رجبی. 1393ش، «بینامتنیت قرآنی در غزلیات حافظ شیرازی»، فصلنامه مطالعات قرآنی، دانشگاه آزاد اسلامی جیرفت، شماره19، صص 147-161.