مؤلفه‌های معناشناسی واژگان قرآن در شیوه تبیینی امام علی(ع)

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 1، دوره 6، شماره 24، اسفند 1394، صفحه 9-28   

نویسندگان

سمیرا دهقان^{* 1}؛ مهرناز گلی²؛ حسین خاکپور³؛ فاطمه اثنی‌عشری⁴

¹دانشجوی ارشد دانشکده الهیات، دانشگاه سیستان و بلوچستان.

²استادیار دانشکده الهیات، دانشگاه سیستان و بلوچستان.

³دانشیاردانشکده الهیات، دانشگاه سیستان و بلوچستان.

⁴دانشجوی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه سیستان و بلوچستان.

چکیده

معناشناسی مطالعه علمی معانی، کلمات، عبارات و جمله‌هاست که به پیدایش معنا و سیر پیشرفت و دگرگونی‌های آن می‌پردازد و روابط معنایی بین مفاهیم مختلف را شناسایی و شبکه‌ای از معانی مرتبط با هم را استخراج می‌کند. مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی با رویکرد قرآنی- روایی به بررسی طرح‌های تصوری معناشناسی شناختی در قرآن کریم و بیانات امام علی(ع) با تکیه بر مصادر اهل سنت پرداخته و در انتها نتیجه می‌گیرد که آیات مختلف قرآن جهت اقناع مخاطب و فهم بهتر مفاهیم برای همگان، بیان طرح‌های تصوری را اتخاذ نموده که با تدبر در سخنان امام علی(ع) نیز در پاره‌ای موارد می‌توان این طرح‌ها را استنباط نمود.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ طرح حجمی؛ طرح حرکتی؛ طرح قدرتی

مراجع

قرآن کریم.

کتب فارسی

باقری، مهری. 1371ش، مقدمات زبان‌شناسی، تهران: دانشگاه پیام نور.

خاکپور، حسین و عابدی، احمد. 1391ش، جایگاه و میراث اهل بیت(ع) در روایات تفسیری اهل سنت. قم: آستان قدس: زائر.         

خلف مراد، عبدالرحیم. 1385ش، درآمدی بر معناشناسی قرآن، قم: دار العلم.

صفوی، کوروش. 1387ش، درآمدی بر معنی‌شناسی، تهران: انتشارات سوره مهر.

محمد زکریا، 1379ش، فضائل اعمال، ترجمه محمد کریم صالح. لاهور: کتب‌خانه فیضی.

محمد قاسمی، حمید. 1387، جلوه‌هایی از هنر تصویرآفرینی در قرآن، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

کتب عربی

ابن ابی حاتم. عبدالرحمن بن محمد. 1419ق، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق اسعد محمد طیب، عربستان سعودی: مکتبة نزار مصطفی الباز.

ابن الجوزی، ابی الفرج جمال الدین عبدالرحمن بن علی بن محمد. 1422ق، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت: دار الکتب العربی.

ابن جزی غرناطی، محمد بن احمد. 1416ق، کتاب التسهیل لعلوم التنزیل، تحقیق عبدالله خالدی، بیروت: دار الارقم بن ابی ارقم.

بحرانی، هاشم. 1416ق، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات بعثت.

ثعلبی، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم. 1422ق، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار الإحیاء التراث العربی.

حسکانی، عبیدالله بن احمد. 1411ق، شواهد التنزیل لقواعد التفصیل، تحقیق محمدباقر محمودی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.

سمرقندی، نصر بن محمد بن ابراهیم. بی تا، بحر العلوم یا تفسیر القرآن الکریم(تفسیر سمرقندی)، بی‌جا: بی‌نا.

سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن. 1403ق، درّ المنثور فی تفسیر المأثور، بیروت: دار الفکر.

طبرسی، فضل بن حسین. 1372ش، مجمع البیان لعلوم القرآن، تحقیق محمد جواد مغنیه، تهران: ناصرخسرو.

فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر. 1420ق، مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

مقالات

خاکپور، حسین و احمد عابدی. 1390، «گونه‌ها و روش‌های تفسیر امام علی(ع) در روایات تفسیری اهل سنت». پژوهشنامه علوی، سال دوم، شماره اول، صص40-21.

سجادی، ابوالفضل. 1391، «معناشناسی تاریخی و توصیفی واژه سبیل در قرآن کریم»، فصلنامه تخصصی تفسیر، سال 4، شماره 15.

صفوی، کوروش. 1382، «بحثی درباره طرح‌های تصویری از دیدگاه معناشناسی شناختی»، مجله نامه فرهنگستان، شماره 21، صص 85-65.

قاسمی، حمید محمد. 1386، «جلوه‌هایی از هنر تصویرآفرینی در قرآن»، مجله صحیفه مبین، شماره 40، صص 75-59.

ممتحن، مهدی و زینب ترابی. 1392، «تفاوت یا همسانی شیطان و ابلیس»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال سوم، شماره 12، صص 140-123.

هوشنگی، حسین و محمود سیفی پرگو. 1388، «استعاره‌های مفهومی در قرآن از منظر زبان‌شناسی شناختی»، پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم، شماره 3، صص 34-9.