ویژگی‌های پگماتیت جنوب همدان: با نگرشی بر مطالعات گوهرشناسی سافایرها

ژئوشیمی

مقاله 7، دوره 4، شماره 3، آذر 1394، صفحه 251-260

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

رسول شیخی قشلاقی؛ محمد هادی احمدی

چکیده

در زون سنندج- سیرجان و در 5 کیلومتری جنوب شهر همدان پگماتیت‌هایی یافت شده است که در آن کانی قیمتی سافایر وجود دارد. در این پژوهش ویژگی‌ها و شرایط تشکیل پگماتیت‌ها، به‌عنوان کلیدی برای پی‌جویی این کانی با ارزش، بررسی و ارائه شده است. براساس مطالعات سنگ‌نگاری این پگماتیت‌ها از نوع میکا- سافایردار هستند که در تقسیم‌بندی‌های گذشته پگماتیت‌های مجموع پلوتونیک الوند به آن اشاره‌ای نشده است. براساس این پژوهش، سنگ‌های آذرین منطقه با یکدیگر ارتباط زایشی دارند و پگماتیت‌ها در نتیجه تفریق مایعاتی با ترکیب مافیکی تشکیل شده‌اند. نمودارهای تفکیک‌کننده محیط زمین‌ساختی بیانگر محیط‌های همزمان با برخورد برای این سنگ‌هاست. بیشتر این سنگ‌ها از نظر درجه اشباع آلومینیم از نوع پرآلومین و گرانیت تیپ S هستند که این موضوع شرایط را برای تشکیل سافایر مهیا می‌کند. مطالعات ژئوشیمی بیانگر تبلور سافایرها بعد از میکروکلین و پیش از کوارتز است. وجود مسکوویت، زیرکن و تورمالین در پگماتیت‌های جنوب همدان نشان می‌‌دهد که این پگماتیت‌ها از نوع عمیق هستند و این امر دلیلی بر درشت ‌بودن سافایرهای تشکیل ‌شده است. همچنین دلیل رنگ مایل به تیره سافایرها، آهن‌دار بودن این پگماتیت‌هاست. افزون بر آهن، تیتانیم و گالیم نیز در رنگ این گوهرها نقش دارند. براساس تلفیق مطالعات گوهرشناسی و آزمایش‌های فرآوری سافایرها، برش در جهت محور c، ضریب شکست، شدت جلا، غلظت رنگ و وزن‌ مخصوص بیشتری نسبت به جهت عمود بر آن ایجاد می‌کند که در تراش این گوهرها کاربرد ویژه‌ای دارد.

کلیدواژه‌ها

: همدان؛ پگماتیت؛ پرآلومین؛ سافایر؛ گرانیت