تأثیرپذیری تعلیمی روضه‌الانوار خواجوی کرمانی از مخزن‌الاسرار نظامی گنجوی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 7، دوره 8، شماره 29، خرداد 1395، صفحه 171-206   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

پروین دخت مشهور^{* 1}؛ رضا جلیلی²

¹دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور

²دانشگاه آزادد اسلامی نیشابور

چکیده

نظامی گنجوی در شمار بزرگ‌ترین سرایندگان فارسی‌زبان است. قدرت شاعری او موجب شد بسیاری در اندیشه تتبع و پیروی از شیوه او برآیند. در این بین خواجوی کرمانی یکی از کامیاب‌ترین چهره‌هاست که توانست خمسه‌ای به روش پیر گنجه بسراید. روضه‌الانوار خواجو چنانچه خود او نیز اشاره کرده است به تقلید از مخزن‌الاسرار سروده شده است. این تأثیرپذیری در دو سطح لفظ و محتوا نمود دارد. یکی از مهم‌ترین ابعاد تأثیرپذیری محتوایی در حوزه تعلیم و تربیت جلوه‌گر شده است. بر این اساس آنچه در مقاله حاضر بررسی خواهد شد، نکات تعلیمی ستایشی و نکوهشی مشابهی است که خواجو تحت تأثیر مخزن‌الاسرار نظامی در روضه‌الانوار انعکاس داده است. روش تحقیق نیز توصیفی- تحلیلی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد رویکردهای عمده تعلیمی ستایشی دو شاعر به ترتیب بسامد، بر ستایش موضوعاتی چون خرد و اندیشه، فروتنی و فراموش کردن خود، بخشندگی و کرم، دستگیری از خلق، توسل به خدا و اطاعت از او، توجه به دل، هم‌نشین خوب و خموشی و کم‌گویی تأکید دارد. در ارتباط با دیدگاه‌های تعلیمی نکوهشی نظامی و خواجو هم می‌توان به نکوهش مواردی چون دنیا و متعلقات آن، بی‌عدالتی و ستمکاری، ظاهرپرستی و ریاکاری اشاره کرد که از این بین، بی ارزش دانستن دنیا و وابسته‌های آن پرتکرارترین آموزه در هر دو منظومه بوده است.
 

کلیدواژه‌ها

مضامین تعلیمی؛ نظامی؛ خواجوی کرمانی؛ مخزن‌الاسرار؛ روضه‌الانوار

مراجع

- باقری، مهری. (1374). طرز سخن خواجو. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی. شماره 154 و 153، ص. ص. 47-15.

2- ثروت، منصور. (1370). گنجینه حکمت در آثار نظامی. تهران: امیرکبیر.

3- جلیلی، رضا و نوروز، مهدی. (1394). مطالعه تطبیقی برخی آموزه‌های تعلیمی دراندرزنامه‌های پهلوی و برزونامه (بخش کهن). پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. سال 5، شماره 4. ص. ص. 48-31.

4- خان‌محمدی، محمدحسین و همتی، حجت الله. (1394). انعکاس آموزه‌های تعلیمی درخمسه نظامی. پژوهش‌نامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی دهاقان، سال 7، شماره 27، ص. ص. 168-143.

5- خواجوی کرمانی، محمد بن علی. (1387). روضه‌الانوار. تصحیح محمود عابدی. تهران: میراث مکتوب.

6- رجایی، فرهنگ. (1371). سیاست و جهان‌داری در اندیشه نظامی گنجوی. مجموعه مقالات فرهنگ؛ ویژه‌نامه نظامی به کوشش ابوالقاسم رادفر. (ص. ص. 190-179). تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

7- رضایی، رقیه و اشرف‌زاده، رضا. (1389). حکمت عملی زنانه در خمسه نظامی. فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد، سال 6، شماره 26، ص. ص. 244-220.

8- قیصری، حشمت و مهری‌نژاد، سیده رقیه. (1394). تأثیرپذیری حافظ از نظامی درآموزه‌های اخلاقی و تعلیمی. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال 7، شماره 26، ص. ص. 156-129.

9- متینی، جلال. (1377). عدالت از نظر نظامی گنجوی. ایران‌شناسی، سال 6، شماره 1، ص. ص. 87-67.

10- مسگرنژاد، جلیل. (1377). راه کمال در سخن خواجوی کرمانی. متن‌پژوهی ادبی. شماره 4، ص. ص. 33-20.

11- مشرّف، مریم. (1389). جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران. تهران: سخن و دانشگاه شهید بهشتی.

12- میرهاشمی، سید مرتضی. (1370). تأثیرپذیری خواجوی کرمانی از نظامی گنجوی. آشنا، سال 1، شماره 3، ص. ص. 30-26.

13- نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف. (1320).مخزن‌الاسرار. تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: ارمغان.

14- یلمه‌ها، احمدرضا. (1390). بررسی تطبیقی اشعار تعلیمی فردوسی و حافظ. پژوهش‌نامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی دهاقان. سال 3، شماره 11، ص. ص. 175-153.