ساختار روایی بوستان سعدی؛ اخلاقی یا عرفانی؟

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 5، دوره 8، شماره 30، شهریور 1395، صفحه 113-136   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علیرضا محمدی کله سر¹؛ اعظم ابدالی²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد

چکیده

بوستان سعدی از متون تعلیمی و حکمی است که حکایت‌های آن به سبب داشتن مضامین و مؤلفه‌های عرفانی، گاه جزو حکایت‌های عرفانی محسوب می‌شود. با وجود اشتراک مضامین در این دو حوزه، دقت در شیوه بهره بردن از آن‌ها می‌تواند ما را در دسته‌بندی دقیق‌تر حکایت‌های اخلاقی و عرفانی یاری رساند. هدف مقاله حاضر بررسی و معرفی الگوهای روایی بوستان و تعیین نسبت این الگوها با روایت‌گری تعلیمی و عرفانی است. به نظر می‌رسد الگوهای روایی غالب در بوستان، همان الگوهای مرسوم در حکایت‌های تعلیمی فارسی یعنی دو الگوی خطا و پاداش است. در این میان حکایت‌هایی با مضامین و مؤلفه‌های عرفانی نیز وجود دارد که گاه از الگویی شبیه به الگوهای تأویلی روایت‌گری عرفانی پیروی می‌کند اما نوع تفسیر و خوانش این نمونه‌ها چنان است که غلبه الگوهای تعلیمی بر روایت‌گری بوستان را نشان می‌دهد؛ به عبارت دیگر سعدی هنگام تفسیر این نوع حکایات، خطی داستانی را بر می‌گزیند که منطبق با یکی از الگوهای تعلیمی – به‌ویژه الگوی پاداش- باشد؛ بنابراین این حکایات با وجود داشتن مضامین عرفانی، بر اساس روند تأویلی روایت‌گری عرفانی درک نمی‌شود؛ نکته‌ای که دور شدن بوستان از سبک روایت‌گری عرفانی را به دنبال دارد.
 

کلیدواژه‌ها

ساختار؛ تفسیر؛ الگوی روایی؛ عرفان؛ بوستان

مراجع

1- آدام، ژان میشل، فرانسوا، رواز. (1383). تحلیل انواع داستان. ترجمه آذین حسین‌زاده و کتایون شهپر راد. تهران: قطره.

2- آقایانی چاوشی، جعفر. (1381). نقد و معرفی کتاب عرفان سعدی. آینه میراث. ترجمه محمدمهدی فولادوند. س 9. ش 2 و 3. ص. ص. 36-29.

3- اته، هرمان. (1356). تاریخ ادبیات فارسی. ترجمه و حواشی رضازاده شفق. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

4- اسکولز، رابرت. (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمه فرزانه طاهری. تهران: آگاه.

5- بیگدلی، محمدعلی. (1394). جلوه­های عرفان در بوستان سعدی. تهران: مارینا.

6- پرینس، جرالد. (1391). روایت­شناسی؛ شکل و کارکرد روایت. ترجمه محمد شهبا. تهران: مینوی خرد.

7- تودروف، تزوتان. (1388). بوطیقای نثر؛ پژوهش­های نو درباره حکایت. ترجمه انوشیروان گنجی­پور. تهران: آگه.

8- داراب پور، عیسی و لویمی، سهیلا. (1389). تأملات عرفانی سعدی در بوستان. فصلنامه علمی عمومی زبان و ادب فارسی. ش 2. ص. ص. 119-103.

9- ریمون-کنان، شلومیت. (1387). روایت داستانی؛ بوطیقای معاصر. ترجمه ابوالفضل حری. تهران: نیلوفر.

10- سعدی، مصلح‌الدین. (1359). بوستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: انجمن استادان زبان و ادب فارسی.

11- ------------ .(1388). کلیات. به ­کوشش فضل الله دروش. تهران: نگاه.

12- صفا، ذبیح الله. (1388). تاریخ ادبیات ایران. تلخیص سید محمد ترابی. تهران: فردوس.

13- عطار، فریدالدین. (1374). تذکره ‌الاولیا. تصحیح رینولد نیکلسون. تهران: صفی علی‌شاه.

14- غلام،‌ محمد. (1382). شگردهای داستان­پردازی بوستان. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. س 46. ش 189. ص. ص. 38-17.

15- قربان­پور آرانی، حسین. (1389). منظومه عرفانی سعدی در بوستان. مطالعات عرفانی. ش 11. ص. ص. 200-161.

16- مارتین، والاس. (1386). نظریه­های روایت. ترجمه محمد شهبا. تهران: هرمس.

17- محمدبن‌منور. (1371). اسرار‌التوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگاه.

18- محمدی، علیرضا. (1394 الف). الگوی روایی در حکایات تعلیمی. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی. س 7. ش 27. ص. ص. 211-183.

19- --------- . (1394 ب). سبک­شناسی روایت؛ الگوی تأویلی خطا- مجازات در حکایت­های عرفانی. فصلنامه نقد ادبی. ش 30. ص. ص. 45-33.

20- هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. (1384). کشف‌المحجوب. تصحیح محمود عابدی. تهران: سروش.

21- هخامنشی، کیخسرو. (1353). حکمت سعدی. تهران: امیرکبیر.