تحلیل تجربی رابطه عوامل اجتماعی با گرایش به رفتارهای نوع‌دوستانه (مورد مطالعه: شهروندان همدان)

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 4، دوره 6، شماره 19، شهریور 1395، صفحه 85-112   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مسعود گلچین¹؛ محمدرضا حسینی²؛ حسین امامعلی زاده³؛ علی مراد عناصری⁴

¹دانشیار جامعه‏ شناسی دانشگاه خوارزمی

²استادیار جامعه‏ شناسی دانشگاه آیت الله بروجردی(ره)

³دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه کاشان

⁴کارشناس‌ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی و دانشگاه تهران

چکیده

نوع‌دوستی را می‌توان مسأله‌ای شهری قلمداد نمود؛ زیرا گمنامی و غریبه‌گی در شهرها بیشتر پدیدار می‌شود. از این رو، پژوهش حاضر، درصدد بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به رفتارهای نوع‌دوستانه درهنگام بروز موقعیت‌های غالباً اضطراری و نیازمند یاری‌رسانی در بین شهرنشینان است. اینکه چه عواملی نقش تسهیل‌کننده یا مانع‌شونده در مداخله و ارائه‏ی رفتار یاری‌گرانه دارند. در این راستا، پس از انجام مصاحبه‌های مقدماتی با تعدادی از شهروندان و دسته‌بندی و استخراج عوامل اثرگذار، به نظریه‌ها و مطالبی که به نسبت مفاهیم استخراج شده یعنی دینداری، اعتماد اجتماعی، احساس آنومی، شهرگرایی، فردگرایی، خوشایندی یا ناخوشایندی تجربه‌های گذشته، مسؤولیت‌پذیری اجتماعی و همدلی با نوع‌دوستی و رفتارهای دگرخواهانه می‌پرداختند، مراجعه و فرضیه‌های تحقیق پی‌ریزی شد.
روش تحقیق، پیمایش و تکنیک مورد استفاده، مصاحبه به کمک پرسشنامه‏ی محقق ساخته با سؤال‌های بسته بر اساس پیگیری نظری مفاهیم به دست آمده از مصاحبه است. جامعه‏ی آماری تحقیق را شهروندان 18سال و بالاتر شهر همدان تشکیل می‌دهند که با استفاده از فرمول کوکران، حجم نمونه 384 نفر تعیین گردید.
نتایج تحقیق نشان داد که با افزایش میزان احساس آنومی شهروندان و افزایش در شهرگرایی و فردگرایی، میزان گرایش به رفتارهای نوع‌دوستانه کاهش می‌یابد. در مقابل، هرچه میزان دین‌داری، اعتماد اجتماعی، خوشایندی تجربه‌های گذشته‏ی افراد از یاری‌رسانی، مسؤولیت‌پذیری اجتماعی و همدلی شهروندان بیشتر باشد، گرایش به انجام رفتارهای نوع‌دوستانه نیز بالاتر خواهد بود. این یافته‌ها مؤید نظرات ذکر شده در مصاحبه‎های مقدماتی و ادبیات نظری موجود در این حوزه است.

کلیدواژه‌ها

نوع‌دوستی؛ دگرخواهی؛ روابط اجتماعی؛ بی‌تفاوتی؛ شهر

مراجع

-     احمدی، سیروس. (1388). بررسى نوع‌دوستی در روابط اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن. مجله‏ی جامعه‏شناسی ایران، دوره‏ی 10، شماره‏ی2، صص 108-87.

-         احمدی، سیروس. (1388). تفاوت‌های جنسیتی در رفتارهای نوع‌دوستانه. جامعه‏شناسی کاربردی، شماره‏ی 3، صص 36-23.

-         ارونسون، الیوت. (1387). روانشناسی اجتماعی، حسین شکرکن، تهران: نشر رشد.

-         پاتنام، رابرت. (1380). دموکراسی و سنت‌های مدنی. محمد تقی دلفروز، تهران: نشر غدیر.

-         توسلی، غلام عباس. (1386). جامعه­شناسی شهری. چاپ نهم، انتشارات دانشگاه پیام نور.

-     چلبی، مسعود ؛ جنادله ؛ علی. (1386). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر موفقیت اقتصادی. پژوهشنامه‏ی علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، ویژه‌نامه‏ی جامعه‌شناسی، شماره‏ی53، صص 154-117.

-         چلبی، مسعود. (1375). جامعه‏شناسی نظم، تحلیل و تشریح نظری نظم اجتماعی. تهران: نشر نی.

-     حیدری، محمدحسین ؛ موسوی، ستاره. (1391). تأملی بر جایگاه انسان‌دوستی در فلسفه‏ی تربیتی اسلام. دو فصلنامه‏ی تربیت اسلامی، سال هفتم، شماره‏ی 15، پاییز و زمستان 1391، 211-193 .

-         دوچ، مورتون ؛ کراوس، رابرت. (1374). نظریه­ها در روانشناسی اجتماعی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

-         دورکیم، امیل. (1369). درباره‏ی تقسیم کار اجتماعی. باقر پرهام. تهران: نشر مرکز.

-         رفیع­پور، فرامرز. (1378). آناتومی جامعه. تهران: نشر شرکت سهامی انتشار.

-      رفیع­پور، فرامرز. (1387). کندو کاوها و پنداشته­ها: مقدمه­ای بر روش‌های شناخت جامعه و تحقیقات اجتماعی. چاپ هفدهم، تهران: نشر شرکت سهامی انتشار.

-          ریتزر، جورج. (1384). نظریه­های جامعه­شناسی در دوران معاصر. محسن ثلاثی، انتشارات علمی-فرهنگی.

-         زتومکا، پیتر. (1386). اعتماد نظریه‏ی جامعه‏شناختی، ترجمه غلامرضا غفاری، تهران، نشر شیرازه.

-     زرشقانی، مسعود. (1384). هنجاریابی و اعتبار یابی مقیاس‌های همدلی و رفتار مدنی-سازمانی. پایان‏نامه‏ی کارشناسی ارشد روانشناسی، دانشگاه اصفهان.

-         ساروخانی، باقر. (1376). مقدمه‌ای بر دایره‌المعارف علوم اجتماعی. تهران: نشر کیهان.

-     سبحانی نژاد، مهدی ؛ هاشم، فردانش. (1379). مسؤولیت‏پذیری اجتماعی در برنامه‏ی درسی کنونی مدارس ابتدایی ایران. نشریه‏ی مدرس علوم انسانی، دوره 4، شماره 14، صص114-95 .

-          ستوده، هدایت الله. (1389). روانشناسی اجتماعی. چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات آوای نور.

-     سروش، مریم. (1391). احساس مسؤولیت فردی و اجتماعی، دیگرخواهی و اعتماد اجتماعی: مطالعه‏ی نوجوانان شیراز. نشریه‏ی جامعه‏شناسی کاربردی، سال 23، شماره‏ی پیاپی46، شماره دوم، صص 211-193.

-         شجاعی زند، علیرضا. (1384). مدلی برای سنجش دین‌داری در ایران. مجله‏ی جامعه‏شناسی ایران، دوره‏ی ششم، شماره‏ی1، صص66-34.

-         شکوری، علی. (1386). بررسی تجربی و نظری کنش‌های نوع‌دوستانه. نشریه سیاست داخلی، سال اول، شماره دوم، صص153-123.

-         شکوری، علی. (1384). رفتارهای حمایتی و دلایل بروز آن‌ها. فصلنامه رفاه اجتماعی، سال پنجم، شماره 18، صص26-1.

-         صادقی، محمدرضا. (1371). پایه اجتماعی اخلاق. تهران: نشر اشاره.

-         صداقتی‌فرد، مجتبی. (1392). بی‌تفاوتی اجتماعی (معنا کاوی، بنیان نظری، سبب شناسی). اصفهان: نشر بهتاپژوهش.

-         طالبی، ابوتراب ؛ خوشبین، یوسف. (1391). مسؤولیت‌پذیری اجتماعی جوانان. فصلنامه‏ی علوم اجتماعی، شماره‏ی 59، صص240-207.

-     عبداللهی، محمد ؛ امینی، سعیده. (1387). تحلیل جامعه‏شناختی دگردوستی در ایران (مطالعه‏ی موردی شهر تهران). مجله‏ی جامعه‌شناسی ایران، دوره‏ی هشتم، شماره‏ی3، صص 51-28.

-         فرگاس، جوزف. (1373). روانشناسی تعامل اجتماعی: رفتار میان فردی. مهرداد فیروز بخت، خشایار بیگی، تهران: نشر ابجد.

-          فیالکوف، یانکل. (1383). جامعه‏شناسی شهر. عبدالحسین نیک گهر، تهران: نشر آگه.

-     کرایب، یان. (1389). نظریه‏ی اجتماعی کلاسیک. مقدمه­ای بر اندیشه­ی مارکس، وبر، دورکیم، زیمل. شهناز مسمّی­پرست، چاپ پنجم، تهران: نشر آگه.

-         کریمی، یوسف. (1386). روانشناسی اجتماعی. تهران: انتشارات ارسباران.

-     کلانتری، صمد ؛ ادیبی، مهدی ؛ ربانی، رسول ؛ احمدی، سیروس. (1386). بررسی بی‌تفاوتی و نوع‌دوستی در جامعه‏ی شهری ایران و عوامل مؤثر بر آن. دو ماهنامه‏ی دانشور رفتار، سال14، شماره‏ی22، صص35-27.

-         گیدنز، آنتونی. (1377). پیامدهای مدرنیته. محسن ثلاثی، تهران: نشر مرکز.

-         ـــــــــــ. (1378). سیاست، جامعه‏شناسی و نظریه‏ی اجتماعی. منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.

-     محسنی­تبریزی، علیرضا ؛ صداقتی­فرد، مجتبی. (1390). پژوهشی درباره‏ی بی­تفاوتی اجتماعی در ایران (مورد پژوهش: شهروندان تهرانی). مجله‏ی جامعه­شناسی کاربردی، سال22، شماره‏ی پیاپی(43)، شماره‏ی3، صص22-1.

-         ملایوسفی، مجید. (1387). نیگل و عینیت ارزش­های اخلاقی. نامه حکمت، سال ششم، شماره‏ی اول، بهار و تابستان 1387، صص 127-111.

-          ممتاز، فریده. (1387). جامعه­شناسی شهر. چاپ سوم، تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار.

-          نقدی، اسدالله. (1382). انسان و شهر (درآمدی بر جامعه­شناسی شهری). همدان: انتشارات فن­آوران.

-         وثوقی، منصور ؛ میرزایی، حسین. (1387). فردگرایی: تأملی در ابعاد و شاخص‌ها. نشریه‏ی مطالعات جامعه‏شناختی، شماره‏ی 34، صص142-117.

-     ورنر بیرهوف، هانس. (1383). رفتارهای اجتماعی مطلوب: تحلیل انواع رفتارهای اجتماعی از دیدگاه روانشناسی اجتماعی. رضوان صدقی نژاد، تهران: گل آذین.

-     هاشمی، حمید ؛ آرین پور، الناز ؛ ماشینچی عباسی، نعیمه. (1392). نقش جهت­گیری اجتماعی بر رفتار اخلاقی با توجه به نقش میانجی نوع‌دوستی. پژوهش­های روان­شناسی اجتماعی، دوره­ی3، شماره­ی9، صص124-111.

-         وب‌سایت مرکز آمار ایران به نشانی:  

http://www.amar.org.ir/Default.aspx?tabid=784

-      Baron, Robert A. & Byrne, Donn. (1987). Social Psychology: Understanding Human Interaction. Published by Allyn and Bacon, Boston.

-      Hu, Yung-An and Yang Liu (2003). Altruism versus Egoism in Human Behavior of Mixed Motives: An Experimental Study. American Journal of Economics and Sociology, Vol. 62, No. 4 (Oct., 2003), pp. 677-705.

-      Monroe, Kristen Renwick. (1991). Explaning Difference between rational actors and altruism through Cognitive Frameworks. Jornal of politics, vol. 53, no2, pp.394-433.

-      Mujcic, Redzo & Frijters, Paul. (2011). Altruism in Society: Evidence from a Natural Experiment Involving Commuters. available in: http://ftp.iza.org/dp5648.pdf.

-      Piliavin, Jane Allyn & Charng, Hong-Wen. (1990). Altruism: A Review of Recent Theory and Research. Annual Review of Sociology, Vol. 16, pp. 27-65.

-      Putnam, Robert. (1993). The Prosperous Community: Social Capital and Public Life. New York: American Prospect.

-      Dohrenwend, Bruce P. (1969). Egoism, Altruism, Anomie, and Fatalism: A Conceptual Analysis of Durkheim's Types. American Sociological Review, Vol. 24, No. 4 , pp. 466-473.

-      Fowler, James H. and Cindy D. Kam (2007). Beyond the Self: Social Identity, Altruism, and Political Participation. The Journal of Politics, Vol. 69, No. 3 (Aug., 2007), pp. 813-827.

-      Batson, C. Daniel and Laura L. Shaw (1991) Evidence for Altruism: Toward a Pluralism of Prosocial Motives. Psychological Inquiry, Vol. 2, No. 2, 107-122.

-      Rothstein, Bo & Uslaner, Eric M. (2005). All for All: Equality, Corruption, and Social Trust. World Politics, Vol. 58, No.1, pp.41-72.

Triandis, Harry C. (1998). Individualism and collectivism: Theoretical and Methodological Approach. Sage publi