بررسی تطبیقی مفهوم وطن در شعر شاعران مشروطه ایران و نهضت مصر

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 2، دوره 10، شماره 38، شهریور 1395، صفحه 31-49   

نویسندگان

حمیده حرمتی¹؛ ژیلا مشیری²

¹عضو هیأت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران( استادیار).

²عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی

چکیده

تغییر در اوضاع سیاسی و اجتماعی همواره سبب تحول در نوع نگرش و تفکر ادبی می‌گردد، قرن نوزدهم برای دو کشور ایران و مصر از ادوار مهم تاریخی و سیاسی بود که در آن جامعه‌ای صنعتی و رخوت‌زده با شتاب وارد جریان تجدد و مدرنیته گشت؛ نتیجه این خیزش سیاسی و اجتماعی، شکل‌گیری مفاهیم و مضامین جدیدی در ادبیات بود که تا آن دوره بی‌سابقه می‌نمود. مفهوم وطن‌دوستی و عشق‌ورزی به میهن یکی از آن مضامین است که هم‌زمان در این دو کشور پدیدار شد و وجوه مختلفی به خود گرفت. مقاله حاضر سعی دارد تا با نگاهی تطبیقی به بررسی مفهوم وطن و وجوه آن در شعر دوره مشروطه ایران و نهضت مصر بپردازد و هم به این سؤالات پاسخ دهد: میهن‌پرستی و وطن‌دوستی از چه دوره‌ای در ایران و مصر آغاز شد و چه عواملی در رشد و شکل‌گیری آن نقش داشت؟ میهن‌پرستی چه وجوه مشترکی در نگاه شاعران دو کشور دارد؟ آیا این تشابهات به حدی است که بتوان گفت در یک بررسی تطبیقی، در صورت عدم رابطه و برخورد میان شاعران دو ملت، شرایط مشابه، آثار مشابهی نیز به وجود می‌آورد؟

کلیدواژه‌ها

تجدد ادبی؛ میهن‌پرستی؛ ناسیونالیسم؛ مشروطیت

مراجع

ابراهیم، حافظ. 1987م، دیوان، ضبط وتصحیح وشرح احمد امین احمد الزین ابراهیم الابیاری، الطبعة الثالثة، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.

احمدی، حمید. 1383ش، ایران؛ هویت، ملیت، قومیت، چاپ اول، مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.

ادیب‌الممالک فراهانی.1380ش، دیوان، به تصحیح و اهتمام مجتبی برزآبادی فراهانی، تهران: انتشارات فردوس.

اصطیف، عبدالنبی. 2007 م، المدرسه السلافیة والأدب المقارن، مصر: دار المعارف.

ایرج میرزا.1370ش، گنیجنه ذوق و هنر ایرج، به کوشش سیدهادی حائری، چاپ اول، نشر جوان.

آجودانی، ماشاءالله. 1381ش، یا مرگ یا تجدد، چاپ اول، لندن: نشر فصل کتاب.

آجودانی، ماشاءالله. 1383ش، مشروطه ایرانی، چاپ سوم، تهران: نشر اختران.

البارودی پاشا، محمود سامی. 1972 م، دیوان، حققه وصححه وضبطه وشرح محمد شفیع معروف، جزء 1 – 4، مصر: دار المعارف.

بهار، محمدتقی. 1387ش، دیوان، چاپ اول، انتشارات نگاه.

پاسارگاد، بهاءالدین. بی تا، فرهنگ سیاسی، بی‌جا: بی نا.

حافظ. 1380ش، دیوان غزلیات، نسخه قاسم‌ غنی و محمد قزوینی، چاپ اول، انتشارات برهمند.

دهخدا، علی‌اکبر. 1362ش، دیوان، به اهتمام علی جان‌زاده، انتشارات جان‌زاده.

رافعی، عبدالرحمن. بی‌تا، شعراء الوطنیة فی مصر، الطبعة الثالثة، مصر: دار المعارف.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1387ش، ادوار شعر فارسی، تهران: سخن.

شکیبا، بهروز. بی تا، فرهنگ سیاسی، بی‌جا: بی نا.

شوقی، احمد. 1995م، الشوقیات، مداخله وتحقیق الدکتور امیل أ.کبا، جزء 1-4، بیروت: دار الجیل.

عشقی، میرزاده. 1373ش، کلیات میرزاده عشقی، به کوشش سیدهادی حائری، چاپ اول، انتشارات جاویدان.

عنایت، حمید. 1356ش، سیری در اندیشه سیاسی عرب، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

غنیمی هلالی، محمد. 1373ش، ادبیات تطبیقی، ترجمه سیدمرتضی آیت‌الله‌زاده شیرازی، چاپ اول، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.

فرخی یزدی. 1363ش،، دیوان، به قلم حسین مکی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

فردوسی، ابوالقاسم. 1377ش، شاهنامه، با مقدمه دکتر سیاوش آگاه، چاپ اول، نشر نغمه.

قزوینی، عارف، 1347ش،کلیات عارف قزوینی، به اهتمام عبدالرحمن سیف آزاد، چاپ پنجم، امیرکبیر.

کفافی، محمد عبدالاسلام. 1382ش، ادبیات تطبیقی، ترجمه سیدحسین سیدی، چاپ دوم، تهران: به‌نشر.

گیلانی، سیداشرف‌ الدین. 1371ش، کلیات نسیم، به کوشش حسین نمینی، چاپ دوم، تهران: انتشارات اساطیر.

لاهوتی، ابوالقاسم، 1975م، دیوان، مسکو: بی نا.

مددپور، محمد. 1388ش، سیر تفکر معاصر، چاپ سوم، تهران: انتشارات سوره مهر.

مطران، خلیل. 1949م، دیوان الخلیل، جزء اول تا سوم، بیروت: دار مارون عبود.

ناصیف، امیل. لا تا، اروح ما قیل فی الوطنیات، الطبعة الاولی، بیروت: دار الجیل.

 

مقالات

خسروی،زهرا. 1387ش، «بررسی مقایسه‌ای تحولات شعر معاصر عربی از عصر نهضت به بعد و تحولات شعر معاصر فارسی از عصر مشروطیت به بعد»، فصلنامه ادبیات تطبیقی، سال دوم، شماره 7، صص 11-33.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1389ش، «تلقی قدما از وطن»، مجله بخارا، سال دوازدهم، شماره 75، فروردین و تیر.