جایگاه فضای مجازی اینترنت و فضای باز شهری در الگوی فراغتی نوجوانان امروزی (مطالعه‌ی موردی: نوجوانان محله‌ی رجایی شهر کرج)

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 5، دوره 6، شماره 20، آذر 1395، صفحه 99-130   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

میترا حبیبی¹؛ فائزه بهنامی فرد²

¹استادیار گروه شهرسازی دانشگاه هنر تهران

²کارشناس ارشد طراحی شهری دانشگاه هنر تهران

چکیده

فضاهای بازشهری و محله‌ای، با ایفای نقشی حیاتی در رشد اجتماعی نوجوانان، باید بخش عمده‌ای از زمان و محیط زندگی روزمره‌ی آنان را بویژه برای رفع نیاز به تعامل با همسالانشان، به خود اختصاص دهند. در سال‌های اخیر، با تأثیر توسعه‌ی تکنولوژی بر الگوی فراغتی نوجوانان، این پتانسیل وجود دارد که آن‌ها بدون جابجایی فیزیکی یا حضور در فضاهای شهری، بتوانند فضایی مجازی برای رفع این نیاز حیاتی خود داشته ‌باشند. بنابراین در پژوهش حاضر با روش پیمایشی، به بررسی جایگاه فضای ‌مجازی اینترنت و فضاهای‌ شهری و مقایسه‌ی دوام و کیفیت حضور نوجوانان محله‌ی رجایی‌شهر در هر یک از این فضاها پرداخته می‌‌شود که طی آن، 250 نوجوان به روش طبقه‌بندی متناسب انتخاب شده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که روزانه 88% از نوجوانان در اینترنت، و 47% از آنان در فضاهای‌ شهری حضور می‌یابند که بین متغیرهای زمینه‌ای، پایگاه اجتماعی-اقتصادی، امنیت اجتماعی و هویت اجتماعی آنان با میزان حضورشان در این فضاها رابطه‌ی معناداری وجود دارد. اما بین میزان حضورشان در فضای مجازی با متغیرهای جنسیت، امنیت جانی و امنیت مالی رابطه‌ی معناداری به دست نیامد. در مجموع 59% از نوجوانان، در ساعات عصر که بهترین بخش از اوقات فراغتشان برای حضور در فضاهای‌شهری تلقی می‌گردد، مشغول فعالیت در اینترنت هستند و طبق یافته‌های استنباطی، هرچه میزان حضور نوجوانان در فضای‌مجازی بیشتر باشد، از میزان گرایششان به حضور در فضاهای‌ شهری کاسته می‌شود.

کلیدواژه‌ها

اوقات فراغت؛ فضای مجازی؛ اینترنت؛ فضای باز شهری؛ نوجوانان؛ مصرف فضایی؛ هویت اجتماعی

مراجع

-     افشارکهن، جواد؛ حسینی، سید سعید؛ نادری­فر، مهرداد. (1389). تأثیر پایگاه اجتماعی-اقتصادی خانواده­ها بر نحوه‌ی استفاده دانش­آموزان از اینترنت، وسایل ارتباط جمعی (رسانه)، سال 21، شماره‌ی 1، شماره‌ی پیاپی 81، ص 63-49.

-         بهبهانی، سروناز. (1388). ورود خزنده و انفجاری دختران به دنیای مجازی، گزارش، سال 18، شماره‌ی 213، ص 9-8.

-         پارسی، حمیدرضا. (1381). شناخت محتوای فضای شهری، هنرهای زیبا، شماره‌ی 11، صص 49- 41.

-     پاک­سرشت، سلیمان و نوری­نیا، حسین. (1386). بررسی پیامدهای کاربرد فراغتی اینترنت بر رفتارهای فراغتی جوانان ایرانی، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال سوم، شماره‌ی 10، ص 79- 51.

-     پاک­سرشت، سلیمان. (1385). مصرف اینترنت در سبک­های فراغتی جوانان تهرانی، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال دوم، شماره‌ی 5، ص 158- 137.

-     تاجبخش، گلناز. (1384). مدرنیته و کلانشهر در اندیشه‌ی آلمانی (ارائه‌ی چارچوبی برای نظریه‌ی انتقادی طراحی شهری)، پایان نامه‌ی دکتری شهرسازی، دانشگاه تهران.

-         توسلی، محمود. (1386). طراحی فضای شهری، تهران: شهیدی.

-     دارایی­عمارتی، عابدین و منوچهرآبادی، افشین. (1394). بررسی تأثیر پایگاه اجتماعی– اقتصادی خانواده بر سبک زندگی (مطالعه‌ی موردی جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله شهرستان کرمانشاه)، دومین کنفرانس ملی توسعه‌ی پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی، تهران:  مؤسسه‌ی آموزش عالی مهر اروند.

-         ذکایی، محمد سعید. (1391). سبک­های فراغتی جوانان، تهران: تیسا.

-         ذکایی، محمدسعید و خطیبی، فاخره. (1385). اینترنت و تغییرات هویتی، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال دوم، شماره‌ی 7، ص 165-139.

-     رضایی، احمد و محمدی، نریمان. (1393). رسانه‌ی مدرن و درک معنایی از تجربه‌ی فراغت، مطالعات فرهنگ- ارتباطات، سال پانزدهم، شماره‌ی 27، ص 184-163.

-         رفعت­جاه، مریم. (1390). فراغت و ارزش­های فرهنگی، تحقیقات فرهنگی، دوره‌ی چهارم، شماره 1، ص 190-151.

-         ریتزر، جورج. (1373). نظریه­های جامعه­شناسی، ترجمه‌ی احمدرضا غروی­زاد، تهران: ماجد.

-     رئیسی، فاطمه. (1386). نحوه‌ی گذران اوقات فراغت و ارائه‌ی راهکارهایی جهت بهبود کیفیت آن، مطالعات فرهنگی- دفاعی زنان، سال سوم، شماره‌ی 4، ص 127-107.

-     زبردست، ایراندخت و کلانتری، محسن. (1392). تأثیر فناوری‌های نوین در تغییر الگوهای گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان شهر اصفهان، از مجموعه مقالات کنگره ملی اوقات فراغت و سبک زندگی، شیراز: پژوهشکده علوم اجتماعی دانشگاه شیراز.

-     شهابی، محمود و بیات، قدسی. (1391). اهداف و انگیزه­های عضویت کاربران در شبکه­های اجتماعی مجازی، مطالعات فرهنگ- ارتباطات، سال سیزدهم، شماره‌ی 20، ص 86- 61.

-     عدلی­پور، صمد، سلیمانی حمید و مفاخری، اقبال. (1393). رابطه‌ی مصرف رسانه­ای با هویت اجتماعی و سبک زندگی نوین در بین جوانان شهر تبریز، پژوهش­های ارتباطی، سال 21، شماره‌ی 3 (پیاپی 79)، ص 146-121.

-     عزیزی، جلیل و حیدرخانی، هابیل. (1392). بررسی رابطه‌ی اینترنت و احساس امنیت اجتماعی در میان جوانان (نمونه مورد بررسی: جوانان شهر کرمانشاه)، فصلنامه‌ی دانش انتظامی لرستان، سال اول، شماره‌ی 2، ص 156-132.

-         گل، یان. (1387). زندگی در فضای میان ساختمان­ها، ترجمه‌ی شیما شصتی، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.

-         گیدنز، آنتونی. (1377). پیامدهای مدرنیت، ترجمه‌ی محسن ثلاثی، تهران: نشر مرکز.

-         ـــــــــــ. (1387). تجدد و تشخص، ترجمه‌ی ناصر موفقیان، تهران: نی.

-     محمدپور، داریوش. (1393). بررسی رابطه‌ی بین میزان و نوع استفاده از اینترنت در میان کاربران 15 تا 29 ساله‌ی کافی‌نت­های شهر تبریز، پایان­نامه‌ی کارشناسی­ارشد، استاد راهنما: حسی بنی­فاطمه، دانشکده‌ی علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز.

-         مدنی­پور، علی. (1387). طراحی فضای شهری، تهران: شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهر تهران.

-         مظفر، فرهنگ و همکاران. (1386). نقش فضاهای باز محله در رشد و خلاقیت کودکان، باغ نظر، سال چهارم، ص 72-59.

-         نجف­قلی، اعظم و همکاران. (1390). دنیای مجازی: امکانات، قوانین روش­ها و ابزارهای ارزیابی، تهران: نشر کتابدار.

-         نوابخش، فرزاد و همکاران. (1392). اینترنت و هویت اجتماعی، مطالعات توسعه‌ی اجتماعی ایران، سال پنجم، شماره‌ی 2، ص 54-37.

-     وحیدا، فریدون؛ ربانی، رسول؛ ضیایی، مژگان. (1383). رابطه‌ی پایگاه اجتماعی- اقتصادی و مصرف کالاهای فرهنگی، فصلنامه‌ی فرهنگ اصفهان، شماره‌ی 27 و 28، ص 37-25.

-       Boyd, D. (2014). It’s complicated: The social lives of networked teens. London: Yale Press.

-      Bradley, G. L., & Inglis, B. C. (2012). Adolescent leisure dimensions, psychosocial adjustment, and gender effects, Journal of Adolescence, 35, 1167- 1176.

-      Bremer, J. (2005). The Internet and Children: Advantages and Disadvantages. Child & Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 14(3): 405– 428.

-      Bullen, P. & Harre, N. (2000). The Internet: Its Effects on Safety and Behaviour Implications for Adolescents. New Zealand: University of Auckland.

-      Byrne, T., Nixon, E., Mayock, P., & Whyte, J. (2006). Free-time and Leisure Needs of Young People Living in Disadvantaged Communities. Combat Poverty Agency Working Paper 06/02.

-      Ceyhan, A. A. (2013). Investigation of Adolescents’ Internet Use Motives. The Online Journal of Counseling and Education, 2(3): 1-15.

-      Chatterjee, S. (2005). Children’s Friendship with Place: A Conceptual Inquiry. Children, Youth and Environments, 15(1): 1-26.

-      Chawla, L., & Malone, K. (2003). Neighbourhood quality in children’s eyes. In P. Christensen & M. O’Brien (Eds.), Children in the City: Home, Neighborhood and Community. NY: Routledge.

-      Cohen, D. A., Ashwood, J. S., Scott, M. M., Overton, A., Evenson, K. R., Staten, L. K., et al. (2006). Public Parks and Physical Activity among Adolescent Girls. Pediatrics, 118: 1381-1389.

-      Curtis, A.C. (2015). Defining Adolescence. Journal of Adolescent and Family Health, 7(2): 1-39.

-      Diamanduros, T., Jenkins, S.J., & Downs, E. (2007). Analysis of technology ownership and selective use among undergraduates. College Student Journal. 41(4): 970-976.

-      Duzenli, T., Bayramoglu, E., & Ӧzbilen, A. (2010). Needs and Preferences of Adolescents in Open Urban Spaces. Scientific Research and Essays, 5(2): 201-216.

-      Ellin, N. (1996). Postmodern Urbanism. Oxford: Blackwells.

-      Gross, E. F. (2004). Adolescent Internet use: What we expect, what teens report. Applied Developmental Psychology, 25(6): 633–649.

_-          Hatzopoulos, P., & Clancey, G. (2007). Meeting Places, Where People & Places Meet: Approaches to Public Space Management. Sydney, NSW: Youth Action & Policy Association NSW.

-      Internet World Stats (2016).  Internet Usage and Population Statistics. Available at http://www.internetworldstats.com/stats5.html (Accessed 27/08/2016)

-      Lee, Y. J. (2010). Motives Relating to Internet Usage Among Korean Adolescents. Kansas City, MO: University of Missouri-Kansas City, M.A Thesis.

-      Lenhart, A. (2015). Teens, Social Media & Technology Overview 2015: SmartPhones Facilitate Shifts in Communication Landscape for Teens. Washington, D.C: Pew Internet Research Center.

-      Newman, B. M., & Newman, P. R. (2011). Adolescence, Theories of. In: B. B. Brown & M. J. Prinstein (Eds.), Encyclopedia of Adolescence (Vol. 1, pp: 20-29). London: Academic Press.

-      Nie, N. H. & Erbring, L. (2002). Internet and Society: Preliminary Report. IT & Society, 1, 275-283.

-      Nielsen Company. (2009). How Teens Use Media: A Nielsen Report on the Myths and Realities of Teen Media Trends.Available at http://www.nmprevention.org (Accessed 19/11/2014)

-      Opić, S. & Đuranović, M. (2014). Leisure Time of Young Due to Some Socio-demographic Characteristics. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 159, 546 – 551

-      Poster, M. (1997). Cyber Democracy: The Internet and the Public Sphere. In: D. Holmes (Ed.), Virtual Politics: Identity and Community in Cyberspace (pp. 212-228). London: Sage.

-      Secades-Villa, R. et al. (2014). Duration of Internet use and adverse psychosocial effects among European adolescents. ADICCIONES, 26(3): 247-253

-      Travlou, P. (2003). Teenagers and Public Space; Literature Review. PENspace, Edinburgh College of Art and Heriot Watt University, Edinburgh.

-      Turkle, S. (1995). Life on the Screen: Identity in the Age of the Internet. NY: Simon and Schuster.

-      van Vliet, W. (1981). Neighborhood Evaluations by City and Suburban Children. Journal of the American Planning Association, 47(4): 458–466.

-      Varghese, T., Nivedhitha, D., & Krishnatray, P. (2013). Teenagers’ Usage of Social Networking Media in a South Indian State. Scientific & Engineering Research, 4(12): 622-636.

-      Vink, J. M., van Beijsterveldt, T. C. E. M., Huppertz, C., Bartels, M., & Boomsma, D. I. (2015). Heritability of compulsive Internet use in adolescents. Addiction Biology, doi:10.1111/adb.12218.

-      von Bredow, K. W. (2006). Gathering Spaces: Designing Places for Adolescents. Virginia; Virginia Polytechnic Institute and State University, Department of Landscape Architecture.

-      Zheng, R., Burrow-Sanchez, J., & Drew, C. (2009). Adolescent Online Social Communication and Behavior: Relationship Formation on the Internet. Hershey, PA: IGI Global Inc.