بررسی خوشه‌ای تقویت‌کننده‌های احکام تحذیری و ترغیبی در خسرو و شیرین نظامی (با تأکید بر خوشه مرگ)

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 6، دوره 8، شماره 31، آذر 1395، صفحه 169-186   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

مهدی دهرامی

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جیرفت

چکیده

شاعران ادب فارسی برای آن‌که آموزه‌های اخلاقی خود را به‌صورت حکمی نافذ، فراگیر و لازم‌الاجرا ارائه دهند، ناچار به الحاق تقویت‌کننده‌ها و ضمانت‌های اجرایی مختلفی بوده‌اند. برای این مقصود، شاعر گاهی از نیروی واقعیت‌ها یا تعالیم بزرگ‌تر برای پرداخت تعالیم جزئی‌تر بهره می‌برد. از همین روی می‌توان به‌جای استخراج آموزه‌های اخلاقی به‌صورت مختلف و پراکنده، بسیاری از تعالیم را به‌صورت خوشه‌‌ای بررسی کرد. هدف این مقاله بررسی یکی از این خوشه‌هاست که با شیوه توصیفی (تحلیل محتوا) با تأکید بر خسرو و شیرین نظامی، جایگاه آن را در تقویت احکام تحذیری و ترغیبی نشان داده است. برای این منظور، مرگ به‌عنوان یکی از مهم‌ترین سرخوشه‌های تقویت‌کننده و اصلی انتخاب شده که ‌تعالیم فرعی فراوانی در زیر مجموعه خود پرورانده است. مرگ واقعیتی است که بخش زیادی از تعالیم تحذیری هم‌چون خودستایی و غرور، تن‌آسایی، فریفتگی به توانایی جسمانی و مانند آن‌ها و گزاره‌های ترغیبی هم‌چون شاد زیستن، یاد خداوند، نگاهداشت سرشت پاک انسانی و غیره در خسرو و شیرین نظامی با آن گره خورده و به‌طور کلی بسیاری از نیکی‌ها و رذیلت‌ها، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، با اندیشه مرگ و دیدن جزای آن بعد از این حادثه، تقویت شده‌است.

کلیدواژه‌ها

خسرو و شیرین؛ نظامی؛ مرگ؛ ادب تعلیمی؛ احکام ترغیبی و تحذیری

مراجع

1- قرآن کریم

2- نهج‌البلاغه. ترجمه محمد دشتی.

3- پورگیو، فریده و عبدالهی، منیژه.(1391). بررسی مقایسه‌ای مرگ در شعر نیما یوشیج و استیوی اسمیت. بوستان ادب دانشگاه شیراز. سال چهارم، شماره اول، پیاپی 11، ص.ص. 58-41.

4- حسینی، سیده زهرا و فرامرز قراملکی، احد.(1391). از خودبیگانگی، موقعیت‌های مرزی و مرگ در مثنوی معنوی. مجله فلسفه و کلام اسلامی، سال چهل و پنجم، 2، ص.ص. 65-45.

5- خرسندی شیرغان، مصطفی، بهنام فر، محمد و مهدوی، بتول.(1392). تأملات مرگ‌اندیشانه در چند متن منثور صوفیانه تا قرن پنجم هجری. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال نهم، 32،ص.ص.67-39.

6- رزمجو، حسین.(1382).نقد و نظری بر شعر گذشته فارسی از دیدگاه اخلاق اسلامی. مشهد: دانشگاه فردوسی.

7- رضایی، مهدی.(1387). مکتب جنیدیه (ریشه‌ها و اندیشه‌ها). تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران-دانشگاه مک گیل.

8- ساجدی، علی‌محمد و جباره‌ناصرو، محبوبه.(1393). چیستی و اقسام مرگ از منظر عطار. پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، سال ششم، شماره دوم، پیاپی 20، ص.ص. 66-39.

9- سراج، ابونصر.(1382). اللمع فی‌التصوف. ترجمه مهدی محبتی. تهران: اساطیر.

10- سعدی، مصلح‌الدین.(1344). گلستان. شرح محمد خزائلی. تهران: علمی.

11- شعیری، شیخ تاج‌الدین محمدبن‌محمدبن‌حیدر.(1363).جامع‌ الاخبار. قم: رضی.

12- غزالی، امام محمد.(1371).کیمیای سعادت. تصحیح احمد آرام. تهران: گنجینه.

13- الفاخوری، حنا و جلیل الجر.(1373). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی. ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران: علمی‌ و فرهنگی.

14- فروزانفر، بدیع‌الزمان.(1381). احادیث و قصص مثنوی. ترجمه حسین داودی. تهران: امیرکبیر.

15- فلاح، مرتضی.(1387). سه نگاه به مرگ در ادبیات فارسی. پژوهش‌ زبان و ادبیات فارسی،11، ص.ص.254-223.

16- فلاماریون، کامیل.(1353). اسرار مرگ و زندگی. ترجمه پزشک­پور. تهران: شهریار.

17- کلینی، محمد بن یعقوب.(1375). اصول کافی. مترجم و شارح محمدباقرکمره­ای. قم: اسوه.

18- مترلینگ، موریس.(1376). اسرار مرگ. ترجمه فرامرز برزگر. تهران: صفار.

19- ------------.(1377). دنیای پس از مرگ. ترجمه ذبیح‌الله منصوری. تهران: صفار.

20- مظفری ورسی، محمدحیدر.(1392). مرگ‌اندیشی در آموزه‌های اسلامی. تهران: کتاب نشر.

21- نظامی، الیاس‌ بن یوسف.(1387). خسرو و شیرین. تصحیح وحید دستجردی. تهران: میلاد.