تطبیق تصوف اسلامی و هندو در اشعار جامی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 6، دوره 10، شماره 40، بهمن 1395، صفحه 113-135   

نویسندگان

رویا احمد امرجی¹؛ علی عشقی سردهی²

¹عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام(شهرری)(مربی).

²عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سبزوار، سبزوار، ایران(استادیار).

چکیده

اگرچه تصوّف خود از ابتدا منشأ ادبیات انتقادی بوده، اما اشعار منتقدانه جامی در قرن نهم، مسیر ادبیات انتقادی را متوجه خاستگاه آن و جامعه صوفیان کرد. در این تحقیق، آنچه که از بررسی منابع مطالعاتی و هم‌چنین اشعار جامی به دست آمده این است که نگاه منتقدانه جامی محصول تلاقی واقع‌گرایی صوفیه نسبت به امر حکومت و علاقه‌مندی حکومت به تصوّف برای کسب مشروعیت می‌باشد و هدف ادبیات انتقادی بر خلاف گذشته، درگیر موضوعاتی نظیر انتقادات نهضت شعوبیه و شیعیان به حکومت و یا تفکر کلامی معتزله و اسماعیلیه در برابر کلام اشاعره یا درگیر تعصبات مذهبی و فرقه‌ای با نگرش‌های کلامی و یا نقد ناهنجاری‌های روابط اجتماعی نبود، بلکه این بار هدف، انتقاد از صوفی‌نمایانی بود که برای کسب قدرت سیاسی، با ابزار تظاهرات صوفیانه قصد ورود به دربار را داشتند.

کلیدواژه‌ها

جامی؛ تصوّف؛ ادبیات انتقادی؛ تظاهرات صوفیانه

مراجع

آژند، یعقوب. 1356ش، قیام‌های مردمی در قرن هفتم و هشتم هجری، تهران: انتشارات امیرکبیر.

تهانوی، علی بن علی. بی‌تا، کشّاف اصطلاحات الفنون والعلوم، ترجمه جورج زینانی و عبدالله خالدی، تحقیق علی فرید دحروج، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.

جامی نامقی، شیخ الاسلام احمد. 1368ش، اُنس التّائبین، تصحیح علی فاضل، چ1، تهران: انتشارات توس.

جامی، عبدالرّحمن ابن احمد. 1356ش، نقد النُصوص فی شرح الفُصوص، با مقدّمه و تصحیح و تعلیقات ویلیام چیتیک، تهران: انتشارات انجمن فلسفه ایران.

جامی، عبدالرّحمن ابن احمد. 1379ش، بهارستان و رسائل(مشتمل بر رساله‌های موسیقی، عروض، قافیه، چهل حدیث، تائیّه، لوامع، شرح تائیّه، لوایح و سررشته)، تهران: نشر میراث مکتوب.

جامی، عبدالرّحمن ابن احمد. 1389ش، مثنوی هفت اورنگ، تصحیح مرتضی مدرّس گیلانی، چ9، تهران: انتشارات مهتاب.

جامی، عبدالرّحمن ابن احمد.1390ش، دیوان جامی، با مقدمه و تصحیح محمّد روشن، چ2، تهران: مؤسسه انتشارات نگاه.

حلبی، علی اصغر.1367ش، شناخت عرفان و عارفان ایرانی، چ3، تهران: انتشارات زوّار.

دباشی، حمید. 1384ش، شرایط تاریخ تصوف ایرانی در عصر سلجوقی، از کتاب میراث تصوف، ترجمه مجدالدین کیوانی، ج 1، تهران: مرکز.

دهخدا، علی اکبر. 1377ش، لغتنامه، چ6، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

رزمجو، حسین. 1372ش، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، چ2، تهران: انتشارات آستان قدس رضوی.

زرّین‌کوب، عبدالحسین.1366ش، دنباله جست‌وجو در تصوّف ایران، چ2، تهران: انتشارات امیرکبیر.

سهروردی، ضیاءالدین ابونجیب عبدالقاهر. 1363ش، آداب المریدین، ترجمه عمر بن محمّد بن احمد شیرکانی، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: نشر مولی.

شفیعی کدکنی، محمّدرضا. 1387ش، قلندریّه در تاریخ، چ3، انتشارات سخن.

صفا، ذبیح‌الله. 1368ش، تاریخ ادبیات در ایران، ج3و4، چ6، تهران: انتشارات فردوس.

صفا، ذبیح‌الله.1374ش، گنج سخن، تهران: انتشارات ققنوس.

غنی، قاسم. 1386ش، تاریخ تصوف در اسلام، و تطورات و وتحولات مختلفه آن از صدر اسلام تا عصر حافظ، ج2، چاپ اوّل، نشر هرمس

کاسب، عزیزالله. 1369ش، چشم انداز تاریخی هجو، چ2 . تهران: نشر بهارستان.

کاشانی، عزالدین محمود. 1323ش، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تصحیح جلال­الدین همایی. تهران: چاپخانه مجلس.

کیایی‌نژاد، زین‌الدین. 1366ش، سیر عرفان در اسلام، تهران: انتشارات اشراقی.

مایل هروی، نجیب. 1389ش، شیخ عبدالرحمن جامی، چ2، تهران: انتشارات طرح نو.      

محمود بن سعدالدین اصفهانی، نجم‌الدّین و مایل هروی، نجیب. 1393ش، مناهج الطّالبین و مسالک الصّادقین، تهران: نشر مولی.

معین، محمّد. 1371ش، فرهنگ فارسی، چ8، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.

میرآخوندی، قاسم. 1389ش، تراژدی حلاج در متون کهن، چاپ سوم، انتشارات شفیعی.

نسفی، عزیزالدّین بن محمّد. 1941م، انسان کامل، به اهتمام موله، تهران: انتشارات کتابفروشی طهوری.

نفیسی، سعید. 1343ش، سرچشمه تصوّف در ایران، کتابفروشی فروغی.

الهجویری الغزنوی، ابوالحسن علی بن عثمان الجلابی. 1371ش، کشف المحجوب، تصحیح د.ژوکوفسکی، با مقدمه قاسم انصاری، چ1 و2، تهران: کتابخانه طهوری.

 

مقالات

فنایی اشکوری، محمد. 1384، «سهروردی و مسأله معرفت»، مجلّه معرفت فلسفی، ش 9.

موسوی سیرجانی، سهیلا. تابستان1386، «از سماع تا وجد»، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، س3، ش7.