بررسی و تحلیل موعظه در شعر انوری

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 2، دوره 8، شماره 31، آذر 1395، صفحه 45-80   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدکاظم کهدویی¹؛ سمیرا صدیقی مورنانی²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد

چکیده

اوحدالدین انوری شاعر قصیده‌سرای مشهوری است که شهرتش را بیشتر از قصاید مدحی کسب کرده‌است اما در قالب قطعه به مضامین دیگری نیز پرداخته که موعظه و اندرز و حکمت یکی از آن‌هاست. برخی از موعظه‌ها در شکل هجو، سؤالی و حکمت کوتاه بیان شده و اغلب آن‌ها هیأت خاصّی ندارد. مخاطب اندرزهای او نیز غالباً عموم هستند مگر اینکه به شکل هجو باشد و به شخص بخصوصی خطاب شده باشد که آن هم اندک است. بر اساس مضمون و محتوا می‌توان اندرز و موعظه‌های او را این گونه تقسیم کرد: الف) مواعظ اخلاقی (در امر به انجام دادن فضایل و رعایت کردن آن‌ها) ب) مواعظ اخلاقی (در نهی و ترک رذایل) ج) مواعظ اجتماعی د) روزگار، فلک و دنیا در مواعظ انوری هـ ) مواعظ مرتبط با دین و خدا. در این نوشتار که به شیوۀ تحلیلی و توصیفی و روش کتابخانه‌ای و با ارائۀ نمودار انجام شده، به بررسی و تحلیل موعظه و اندرزهای شعری انوری، مخاطب، نحوۀ بیان و مضمون آن‌ها پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

انوری؛ قطعات؛ انواع ادبی؛ پند و اندرز؛ وعظ

مراجع

- قرآن کریم. (1382). ترجمۀ مهدی الهی قمشه­ای. قم: عترت.

2- نهج‌البلاغه. (1378). ترجمۀ جعفر شهیدی. تهران: علمی و فرهنگی.

3- غررالحکم و درر الکلم یا مجموعه کلمات قصار. (بی‌تا). ترجمۀ محمدعلی انصاری. قم: سازمان چاپ و صحافی دار الکتب.

4- انوری، اوحدالدین. (1340). دیوان. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

5- برزگر کشتلی، حسین. (1376). اندرزنامه. فرهنگنامه ادبی فارسی دانشنامه ادب فارسی. (2/ ص.ص. 174-162) تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

6- ثروت، منصور. (1375). فرهنگ کنایات. تهران: سخن.

7- حافظ، شمس‌الدین محمد. (1376). دیوان. تهران: باقرالعلوم.

8- رزمجو، حسین. (1372). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: آستان قدس رضوی.

9- سعدی، مصلح الدین. (1368). گلستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.

10- سعیدی، گل بابا. (1387). فرهنگ جامع اصطلاحات عرفانی ابن عربی. تهران: زوار.

11- سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1368). حدیقه الحقیقه و طریقه الشریعه. تصحیح مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.

12- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1372). مفلس کیمیا فروش. تهران: سخن.

13- شهیدی، جعفر. (1387). شرح لغات و مشکلات دیوان انوری. تهران: علمی و فرهنگی.

14- صرفی، محمدرضا. (1388). ابن رومی و انوری در عرصه هجویه سرایی. ادبیات تطبیقی، ش 1، ص.ص. 86-63.

15- صفا، ذبیح الله. (1368). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: فردوسی.

16- عاکوب، عیسی. (1374). تأثیر پند پارسی بر ادب عرب. ترجمه عبدالله شریفی خجسته. تهران: علمی و فرهنگی.

17- عنصر المعالی، کیکاووس بن اسکندر. (1364). قابوس‌نامه. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: علمی و فرهنگی.

18- غریب حسینی، زهرا و بصیری، محمدصادق. (بهار و تابستان 1387). شیوه­های کاربرد حسن تعلیل در قصاید انوری. کاوش­نامه زبان و ادبیات فارسی، سال نهم، ش 16، ص.ص. 98-65.

19- غزالی، ابوحامد محمد. (1382). کیمیای سعادت. تصحیح حسین خدیو جم. تهران: علمی و فرهنگی.

20- کلینی، محمد بن یعقوب. (1379). اصول کافی. ترجمه و شرح محمدباقر کمره­ای. تهران: اسلامیه.

21- کرمی، محمدحسین و دهقانی، ناهید. (1394). رویکرد دوگانه انوری به عرفان و تصوف. پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش 37، ص.ص. 54-27.

22- مجلسی، محمدباقر. (1375). بحار الانوار. تهران: المکتبه الاسلامیه.

23- محمد پادشاه. (1336). فرهنگ آنندراج. زیر نظر محمد دبیر سیاقی. تهران: کتاب‌فروشی خیام.

24- موسوی گرمارودی، علی. (1385). طنز در قطعات انوری. نامه انجمن، ش 23، ص.ص. 30-23.

25- مهدوی، ملیحه. (1383). پندنامه. دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی (ج 13/ ص.ص.731-728) تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

26- نصیرالدین طوسی. (1360)، اخلاق ناصری. تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری. تهران: خوارزمی.