برساخت معنایی پیامدهای اجتماعی و فرهنگی کم آبی و خشکسالی زاینده رود (با تأکید بر پایداری شهری)

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 4، دوره 7، شماره 22، خرداد 1396، صفحه 73-106   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سحر فائقی¹؛ مهرداد نوابخش²

¹دکتری جامعه شناسی فرهنگی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران.

²استاد جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران. (نویسنده مسؤول)

چکیده

در این مقاله برساخت معنایی پیامدهای اجتماعی و فرهنگی کم­آبی و خشکسالی زاینده­رود با تأکید بر پایداری شهری، از طریق تجربه­زیسته‌ی شهروندان اصفهانی مورد بررسی قرار گرفت. روش پژوهش مطالعه­ی حاضر کیفی، از نوع  پدیدارشناسی و نحوه­ی نمونه­گیری مبتنی بر نمونه گیری هدفمند از نوع متجانس بوده است. بر این اساس 32 نفر از شهروندان زن و مرد اصفهانی در محدوده‌ی سنی 30 تا 65 سال انتخاب شدند و در طول مصاحبه‌ی عمیق نیمه ­ساختاریافته، تجربه‌ی زیسته­ی خود درباره‌ی کم‌آبی و خشکسالی زاینده­رود را به طور کامل بیان کردند. در تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش تحلیل مضمون و برای تعیین اعتبار یافته­ها از معیارهای قابلیت اعتبار، قابلیت اطمینان و مطابقت با عینیت داشتن، استفاده شد. یافته­های این پژوهش در قالب 4 مقوله‌ی فراگیر دسته­بندی شد که حاصل استخراج و مفهوم­بندی داده­ها در 92 مقوله‌ی پایه، 27 مقوله‌ی سازمان­دهنده و 14 مقوله‌ی زیر فراگیر است. مقوله­های فراگیر به عنوان پیامدهای اجتماعی و فرهنگی کم­آبی و خشکسالی زاینده­رود با تأکید بر پایداری شهری عبارتند از: سرمایه‌ی اجتماعی(کاهش مشارکت اجتماعی،...)، سرمایه‌ی سیاسی(کاهش اعتماد سیاسی، ...)، سرمایه‌ی اقتصادی(کاهش قیمت زمین­های کشاورزی بی­آب و کم­آب، تغییر در کاشت محصولات، ...) و سرمایه‌ی فرهنگی(تغییر در ذائقه‌ی غذایی، ...)، در مجموع یافته­ها بیانگر آن است که کم­آبی و خشکسالی زاینده رود، سرمایه­های(اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی) شهروندان و بویژه ساکنان منطقه‌ی شرق اصفهان(عمدتاً کشاورزان) را تحت تأثیر قرار داده است. در عین حال، شهروندان خشکسالی و کم­آبی را دلیل اساسی تخریب تمدن و فرهنگ شهر تاریخی اصفهان قلمداد نموده و سلامت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی شهر را در خطر می­بینند.

کلیدواژه‌ها

پیامدهای اجتماعی و فرهنگی؛ کم آبی و خشکسالی زاینده رود؛ پایداری شهری؛ سرمایه‌ی اجتماعی؛ سرمایه‌ی سیاسی؛ سرمایه‌ی فرهنگی

مراجع

-     استراس، آنسلم و کوربین، جولیت. (1385). اصول روش تحقیق کیفی(نظریه‌ی مبنایی؛رویه‌ها و شیوه‌ها)، ترجمه‌ی رحمت الله رحمت پور، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی.

-     امینی فسخودی، عباس و میرزایی، مهرنوش. (1393).پیامدهای بحران کم آبی و خشک شدن زاینده‌رود در مناطق روستایی؛ (مطالعه‌ی موردی: جلگه براآن در شرق اصفهان)، مجله‌ی توسعه‌ی روستایی، دوره‌ی پنجم، شماره‌ی 2.

-     ایرانی بهبهانی، هما؛ بهرامی، بهرنگ؛ آقا ابراهیمی سامانی، فیروزه و ساعتیان، رویا. (1389). شناسایی نقش ساختارهای طبیعی در شکل‌گیری منظر فرهنگی سکونتگاه باستانی تخت سلیمان با استفاده از فناوری نوین دورسنجی، مجله‌ی محیط‌شناسی، سال سی و ششم، شماره‌ی‌ 54، تابستان، صص 109-120.

-         برج، ابل. (1389). راهنمای عملی ارزیابی تأثیرات اجتماعی، ترجمه‌ی محمدعلی رمضانی و مرتضی قلیچ، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.

-         تراسبی، دیوید. (1387) . اقتصاد و فرهنگ، ترجمه‌ی ک فرهادی، چاپ سوم، تهران: نی .

-     رامشت، محمد حسین؛ عباسی، علیرضا و منتظری، مجید. (1387). تحول تاریخ طبیعی زاینده‌رود و شکل­گیری مدنیّت در حاشیه‌ی آن، فصلنامه‌ی پژوهش­های جغرافیایی، شماره‌ی 36، زمستان، صص 15- 25.

-     ریاحی، وحید و پاشازاده، اصغر. (1392). اثرات اقتصادی و اجتماعی خشکسالی بر نواحی روستایی شهرستان گرمی (مطالعه‌ی موردی: دهستان آزادلو)، مجله مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی(چشم انداز جغرافیایی در مطالعات انسانی)، سال هشتم ، شماره‌ی 25.

-     سفیری، خدیجه و آراسته، راضیه. (1386). بررسی رابطه‌ی سرمایه‌ی اقتصادی زنان با نوع روابط همسران در خانواده، مجله‌ی علمی پژوهشی تحقیقات زنان، سال دوم، شماره‌ی اول، صص 147-114.

-     صالح، ایرج و مختاری، داریوش. (1386). اثرات و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی خشکسالی بر خانوارهای روستایی در منطقه‌ی سیستان، مجله‌ی علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره‌ی سوم، شماره‌ی 1.

-     علی­پور، حسن؛ چهارسوقی، امین حامد و قریب ، علی. (1392). اثرات خشکسالی بر وضعیت اقتصادی –اجتماعی کشاورزان، مطالعه‌ی موردی: گندمکاران شهرستان نهبندان، نشریه پژوهش­های آبخیزداری (پژوهش و سازندگی)، دوره‌ی 26، شماره‌ی (پیاپی 99). 

-         فاضلی، محمد. (1389). ارزیابی تأثیرات اجتماعی، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.

-     قاسم زاده، بهنام. (1391). طراحی مجتمع فرهنگی و هنری با رویکرد مبانی پایدار (هم­اندیشی مکانی در بستر معاصر)، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشکده­ی هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.

-     قاسم زاده، بهنام؛ پژوهان، موسی؛ خاتمی نژاد، حسین و سحادزاده، حسین. (1393). تأثیر خشکسالی زاینده­رود در تعاملات اجتماعی و فضاهای جمعی در اصفهان، مجله­ی محیط شناسی،  دوره‌ی 40، شماره‌ی 2 .

-         محمدپور، احمد. (1390). روش تحقیق کیفی ضد روش1(مراحل و رویّه­های عملی در روش­شناسی کیفی)، چاپ دوم، تهران: جامعه­شناسان.

-     محمدپور، احمد. ( 1393). بسترها، پیامدها و سازگاری زنان مطلّقه‌ی شهر تهران (یک مطالعه‌ی پدیدارشناسانه)، فصلنامه‌ی مشاورهورواندرمانیخانواده، سال چهارم - شماره‌ی 1.

-     مروج تربتی، خاطره و پورنادری، حسین. (1392). بررسی تداوم سنت‌‌های مؤثر در شکل‌گیری پل خواجو؛ بر اساس مطالعه‌ی تطبیقی پل‌های تاریخی شهر اصفهان، مجله‌ی باغ نظر، شماره‌ی 27، سال دهم، زمستان، صص70-61.

-         هنرفر، لطه الله. (1376). زاینده‌رود در گذرگاه تاریخ، مجله­ی فرهنگ اصفهان، شماره‌ی 5 و 6، بهار و تابستان، صص 1-17.

-         Anheier, Helmut  K; Gerhards, Jurgen and Romo, Frank P. (1995). “Form of Capital and Social Structure in Cultural Filed”, American Journal of Sociology, Vol 100, No 4.

-         Attride–Stirling, Jennifer. (2001). “Thematic Networks: an Analytic Tool for Qualitative Research”, Journal of Qualitative Research, Vol 1, No. 3. Pp 385-405.

-         Booth, John A and Richard, Patricia Bayer. (2008). Violence & democratic political capital in Latin America and the Caribbean. Prepared for presentation at the International Studies Association meeting, San Francisco. March 29.

-         McLeman, Robert; Schade, Jeanette and Faist, Thomas. (2015). Drought, Social Inequalities, Adaptation, and Farmers’ Mobility in the Konya Plain of Turkey, Volume 61, chapter of the series Advances in Global Change Research : pp 91-102.

-         O’Gorman, Emily and  Henry, Matthew.(2014). Extreme Weather and ENSO: Their Social and Cultural Ramifications in New Zealand and Australia in the 1890s, Chapter: Climate, Science, and Colonization Histories from Australia and New Zealand, published by Palgrave Studies in the History of Science and Technology : pp 61-80, ISBN: 978-1-349-46245-2 (Print) 978-1-137-33393-3 (Online).

-         Putnam Robert D. (1995). Bowling alone ؛ America's Declining Social Capital, journal of democracy, Vol.6.

-         Sorensen, Eva and Torfing, Jacob. (2003). Network politics, political capital, and democracy. International Journal of Public Administration, 26(6), 609–634.

-      Winter Ian. 2000. Towards a theorized understanding of family life and social capital working, Journal of Australian Institute of family Studies, 21:1-15.