کاربرد هنری و ادبی و دینی حروف مقطعه قرآنی در اشعار عرفای شاعر

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 4، دوره 8، شماره 29، خرداد 1396، صفحه 75-92   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

غلامرضا حیدری

عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر، ابهر، ‌ایران(استادیار)

چکیده

شاعران و نویسندگان از یک طرف با عنایت به شکل و حالت و ویژگی حروف الفبای پارسی و از طرف دیگر با تکیه بر ارزش‌های دینی و مذهبی و اجتماعی حروف مقطعه قرآنی که مشترکات فراوانی با هم دارند، دست به مضمون‌آفرینی‌های بکری می‌زنند و با خلق ترکیبات و عبارات و تعابیر و تصاویر نغز، از این علائم ظاهری حروف به نحو مطلوب بهره می‌برند. با توجه به اهمیت و جایگاه حروف، چه حروف مقطعه قرآنی و چه الفبای پارسی، در این مقاله سعی کرده‌ایم با ارائه شواهد شعری و نثری از ساختارها و کاربردهای مشترک و مختلط هنری و ادبی و دینی هردو مقوله حروف، در ادب پارسی، جایگاه این حروف را در خلق تعابیر و مضامین ادب پارسی به‌ویژه در اشعار عرفای شاعر بیش‌تر بنمایانیم.

کلیدواژه‌ها

حروف مقطعه؛ حروف الفبا؛ ادبیات پارسی؛ تفاسیر

مراجع

قرآن کریم.

بازرگان، عبدالعلی. 1379ش، حروف مقطعه قرآن، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

ثروت، منصور. 1375ش، فرهنگ کنایات، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.

خلف تبریزی، محمد حسین. 1362ش، برهان قاطع، به اهتمام معین، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.

دهخدا، علی اکبر. 1377ش، لغتنامه، زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی، چاپ اول، تهران: مؤسسه لغتنامه دهخدا و دانشگاه تهران.      

سجادی، سیدجعفر. 1362ش، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ اول، تهران: طهوری.

سجادی، سید ضیاء. 1374ش، فرهنگ لغات و تعبیرات خاقانی، چاپ اول، تهران: زوار.

سنایی، مجدود بن آدم. 1374ش، حدیقة الحقیقة وشریعة الطریقة، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.

سیوطی، جلال الدین. 1377ق، الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور، تهران: انتشارات اسلامیه.

طباطبایی، محمد حسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: منشورات جامعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.

طبری، محمد بن جریر. 1935م، جامع البیان فی تأویل القرآن، قاهره: انتشارات مصطفی البابی.

عطار ، فریدالدین. 1338ش، اسرارنامه، به اهتمام صادق گوهرین، تهران: صفی علیشاه.

عفیفی، رحیم. 1373ش، فرهنگ‌نامه شعری، چاپ اول، تهران: سروش.

فخر رازی، محمد بن عمر. 1420ق، التفسیر الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

قاسم انوار، معین الدین. 1337ش، کلیات قاسم انوار، تصحیح سعید نفیسی، تهران: سنایی.

مولوی. 1372ش، مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: مولی.

نسیمی، عمادالدین. 1972م، دیوان نسیمی، به تصحیح حمید محمدزاده، باکو: نشریات دولتی آذربایجان.

نور علی‌شاه اصفهانی، محمدعلی. 1381ش، دیوان نور علی‌شاه اصفهانی، به تصحیح جواد نوربخش، تهران: یلدا قلم.

نور محمدی، محمد حسین. 1382ش، فضایل قرآن، چاپ سوم، قم: جامعة القرآن الکریم. 

ولی کرمانی، شاه نعمت الله. 1374ش، دیوان شاه نعمت الله ولی کرمانی، با مقدمه سعید نفیسی، تهران: نگاه.