مقایسه تطبیقی خمریات ابن فارض و حافظ

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 7، دوره 11، شماره 42، مرداد 1396، صفحه 133-153   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

حسین صدقی¹؛ نورالدین پیدا²

¹عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران(استادیار)

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

چکیده

خمریه ابن فارض یکی از آثار برجسته زبان عربی در حوزه عرفان است که مورد توجه بسیاری از شاعران و ادبای عرب‌زبان و فارسی‌زبان قرار گرفته است. حافظ شیرازی بی‌شک یکی از شاخص‌ترین شاعرانی است که از این تأثیر بی‌نصیب نمانده است، و به نحوی می‌توان برخی غزلیات او را با کمی اغراق شرحی بر خمریه ابن فارض دانست؛ چراکه الفاظ، مضامین و نمادهای مشترکی که در اشعار این دو شاعر بزرگ به چشم می‌خورد، ما را به تأملی شگرف در شدت تأثیر حافظ از ابن فارض وامی‌دارد. با تدبّر در دیوان این دو شاعر، به نظر می‌رسد که خمریه ابن فارض بیش‌تر از سایر قصاید او بر فکر و شعر حافظ تأثیر گذاشته است. به همین دلیل در این مقاله سعی شده است تحلیل بینامتنی از خمریه ابن فارض و دیوان حافظ صورت گیرد و میزان اشتراکات لفظی و معنایی در دیوان این دو شاعر بررسی گردد.

کلیدواژه‌ها

ادبیات تطبیقی؛ شراب عرفانی؛ عشق؛ وحدت وجود

مراجع

ابن الفارض. 1270ق ـ 1951م، دیوان ابن الفارض، القاهره: مطبعه حجازی.

اسکندری، احمد و مصطفی عنانی. 1381ش، تاریخ ادبیات عرب، محمد رادمنش، تهران: جامی.

بهروز، اکبر. 1377ش، تاریخ ادبیات عرب، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.

ترجانی­زاده، احمد. 1348ش، تاریخ ادبیات عرب، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.

التهانوی، محمد علی الفاروقی. 1967ش، کشاف اصطلاحات الفنون(2 ج)، تهران: چاپ افست از روی چاپ کلکته: انتشارات خیام و شرکاء.

جامی، عبدالرحمن. 1360ش، سه رساله در تصوف؛ لوامح و لوایح، مقدمه ایرج افشار، تهران: کتابخانه منوچهری.

حافظ، محمد. 1368ش، دیوان حافظ، به تصحیح قزوینی، تهران: اساطیر.

خرمشاهی، بهاءالدین. 1368ش، ذهنوزبانحافظ، چ 4، تهران: البرز.

خطیب رهبر، خلیل. 1380ش، دیوان حافظ، تهران: صفی علیشاه.

دامادی، محمد. 1371ش، مضامین مشترک در ادب فارسی و عربی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

دهخدا، علی اکبر. 1345ش، لغتنامه دهخدا، زیر نظر دکتر محمد معین، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

رستگار فسایی، منصور. 1381ش، حافظ و پیدا و پنهان زندگی، تهران: سخن.

زرین­کوب، عبدالحسین. 1381ش، از کوچه رندان، تهران: سخن.

زرین­کوب، عبدالحسین. 1381ش، نقش بر آب، تهران: سخن.

زمانی، کریم. ۱۳۸9ش، میناگر عشق، چاپ ششم، تهران: نشر نی.

سجادی، جعفر. 1379ش، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.

سعیدی، گل بابا. 1384ش، فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، تهران: شفیعی.

صفا، ذبیح الله. 1382ش، تاریخ ادبیات ایران، تهران: انتشارات فردوس.

الفاخوری، حنا. 1368ش، تاریخادبیاتزبانعرب، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: توس.

فقیهی، حسین. 1381ش، ابیات عربی در متون ادب فارسی تا قرن هفتم، تهران: دانشگاه الزهرا.

لاهیجی گیلانی، محمد. 1381ش، شرح گلشن راز شیخ محمود شبستری، تهران: نشر علم.

مرتضوی، منوچهر. 1384ش، مکتبحافظ، تبریز: ستوده.

مطهری، مرتضی. 1367ش، عرفان حافظ، تماشاگه راز، تهران: صدرا.

نیکلسون، رینولد الین. 1381ش، تصوف اسلامی و رابطه انسان و خدا، محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

 

مقالات و پایان­نامه­ها

ابوالحسنی، محمد علی. 1390ش، «بررسی اجمالیاندیشه­های مشترکمولاناوابن­فارض»، مجله مطالعات عرفانی، شماره سیزدهم، صص 5 ـ 34.

خاقانی اصفهانی، محمد و رضا جعفری ترکسلویه. بهار 1392ش، «بررسی تطبیقی باده عرفانی در شعر حافظ و ابن­فارض»، کاوشنامه ادبیات تطبیقی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی کرمانشاه، شماره 9، صص 1ـ28.

دهقان، علی و موسی حدیدی و خلیل احمدی. 1393ش، «بررسیتصوفعابدانهوعرفانعاشقانهدرغزلیاتحافظ»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، شماره 37، صص 111ـ 143.

فیض­الاسلام، جهاد و کبری رشنو. 1390ش، «شراب گوارای الهی(بررسی تطبیقی خمریه الهی ابن­فارض و حافظ شیرازی»، مجله طلوع نور، سال دهم، شماره 37، صص 101ـ116.

قلی زاده، حیدر و محبوبه خوش سلیقه. 1389ش، «می و باده و تعابیر آن در شعر عرفانی فارسی»، عرفان اسلامی(ادیان و عرفان)، دوره 6، شماره 23، صص 147 ـ 184.

میرقادری، سید فضل الله. 1384ش، «بررسی تطبیقی ویژگی­های عشق در شعر حافظ شیرازی و ابن­فارض مصری»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره بیست و دوم، شماره سوم، صص 165ـ184.

نامور مطلق، بهمن.1386ش، «ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 56، صص 93-98.

نصر اصفهانی، محمدرضا. 1381ش، «مقایسه صنایع و مضامین ادبی اشعار حافظ و ابن­فارض»، استاد راهنما: علی شیخ الاسلامی، استاد مشاور، حسین الهی قمشه­ای، غلامحسین غلامحسین­زاده، پایان­نامه دکتری تربیت مدرس.