رگه‌های تعلیمی در شعر دفاع مقدس (دهة 60)

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 7، دوره 9، شماره 33، خرداد 1396، صفحه 173-200   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

نوازالله فرهادی

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان، پردیس شهید رجایی شیراز.

چکیده

اشاعة فرهنگ دینی در ادبیات پس از انقلاب اسلامی(57) از پیامدهای فرهنگی این انقلاب است. با وقوع جنگ و استمرار هشت سال دفاع مقدس، مضامین دینی و مذهبی، همچون غزوات صدر اسلام، جنگ‌های امام علی(ع) با معاندان در دوران خلافت آن حضرت و به‌ویژه حماسة خونین کربلا، در شعر انقلاب و دفاع مقدس بازتاب گسترده‌ای می‌یابد، به‌گونه‌ای که این مباحث مهم‌ترین درون‌مایه‌ها و یکی از بارزترین ویژگی‌های آن را تشکیل می‌دهد. این موضوع بُعد تعلیمی سروده‌های مورد بحث را بر پایة مبانی دین و تعالیم قرآن کریم، تقویت می‌کند. سرایندگان این اشعار غالباً شخصیت‌های انقلابی و اهل جبهه و جنگ‌اند و آنچه می‌سرایند از سر ایمان و سرشار از شور و هیجان است؛ به همین دلیل بعد غنایی و حماسی سروده‌های آنان، چنان بارز و قوی است که جنبة تعلیمی آن را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، و درک آموزش‌های نهفته درآن، بدون تأمل و تعمق، مشکل می‌شود و از دید خواننده پنهان می‌ماند. دراین نوشتار لایه‌های پنهان و پیدای تعلیمی و رگه‌های آموزشی در سروده‌های انقلاب و دفاع مقدس واکاوی می-گردد، تا نمایان شود، سرایندگان برای ترویج اصول اخلاقی و برانگیختن خوانندگان به پیروی از ارزش‌های اسلامی-انسانی از چه شیوه‌ها و مضامینی بهره گرفته‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که جنبه‌های تعلیمی این سروده‌ها بنا به دلایل مختلف، به صورت رگه‌های باریک و پوشیده در زمینة پررنگ حماسی-آیینی، با بیانی غالباً غیر مستقیم و با تکیه برمضامینی چون حریت، شهامت و صداقت، معطوف به متخلق شدن جوانان به خلق و خوی اهل بیت(ع) است.

کلیدواژه‌ها

ادب تعلیمی؛ انقلاب اسلامی؛ ایثار و آزادگی؛ دفاع مقدس؛ شعر

مراجع

1- قرآن کریم.

2- احمدی خراسانی، محمد. (1385). ارمغان شعر شیعه. تهران: میزان.

3- اسپوزیتو، جان. (1380). ادبیات ملل مسلمان. ترجمة نصرت محمودی و همکاران. تهران: کنگره.

4- امین­پور، قیصر. (1363). از تنفس صبح. تهران: مروارید

5- -----------.(1378). گزینه اشعار. تهران: مروارید.

6- بیابانگرد، عادل. (1384). دشت بلا. سوره مهر. شماره 44، ص. 331.

7- جمالی (مذنب)، محمدخلیل. (1363). ...که عشق مجنون است. شیراز: نوید.

8- حافظ، شمس‌الدین محمد. (1388). دیوان اشعار. ابوالقاسم انجوی شیرازی. تهران: جاویدان.

9- حسینی، حسن. (1387). هم‌صدا با حلق اسماعیل. تهران: سورة مهر.

10- سبزواری، حمید. (1368). سرود سپیده. تهران: کیهان.

11- خامة خونین عشق. (1368). تهران: وزارت ارشاد اسلامی.

12- سعدی، مصلح‌الدین. (1382). کلیات سعدی. تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: زوار.

13- سنایی، مجدودبن آدم. (1385). دیوان اشعار. به اهتمام پرویز بابایی. تهران: نگاه.

14- سنگری، محمد رضا. (1380). نقد و بررسی ادبیات دفاع مقدس. تهران: بنیاد حفظ آثار.

15- سیف، غلامرضا. (1378). اهل ولا. قلم مهر، شماره 1. شیراز: انجمن علمی ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور شیراز، ص. 16.

16- شاهرخی، محمود. (1367). مجموعه اشعار جنگ. تهران: سپهر.

17- شمس، فریدون. (1367). رایت عشق. اهورایی، شماره 1. شیراز: ستاد شاهد و ایثارگر دانشگاه پزشکی شیراز، ص. 21.

18- صفارزاده، طاهره. (1386). طنین بیداری. تهران: نگاه.

19- عطار، فریدالدین محمد.(1385). منطق‌الطیر. تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.

20- علایی، سعید. (1387). جریان‌شناسی شعر انقلاب اسلامی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

21- کیانپور، حسین. (1383). آیه­های انقلاب. سوره مهر. شماره 39. تهران: ص. 82.

22- محدثی خراسانی، زهرا. (1388). شعر آیینی و تأثیر انقلاب اسلامی بر آن. تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.

23- محقق، جواد. (1387). شکفتن در آتش. تهران: اردیبهشت.

24- محمدی، جلال (گلچین). (1379). معراج خلیج. اهل دل، شماره 2. شیراز: انجمن اسلامی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز، ص. 232.

25- محمودی، ثابت (سهیل). (1364). دریا در غدیر. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

26- مرادی، علی‌محمد. (1365). شعر انقلاب. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.

27- مردانی، نصرالله.(1374). سمند صاعقه. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

28- مکارمی‌نیا، علی. (1383). بررسی شعر دفاع مقدس. تهران: ترفند.

29- موسوی گرمارودی، علی. (1377). قلم‌انداز. تهران: سروش.

30- مولوی، جلال‌الدین محمد. (1369). مثنوی. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوار.

31- میرجعفری، اصغر. (1376). حرفی از جنس زمان. تهران: قو.