فاصله در مجمع البیان و بازشناسی گونه‌های پیوند معنایی آن با آیات

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 1، دوره 8، شماره 31، آذر 1396، صفحه 9-34   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

علی اصغر آخوندی

استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه صنعتی شاهرود

چکیده

فاصله پدیده‌ای قرآنی است که نقش مهمی در زیبایی، نظم بخشی و انسجام آیات دارد و لازم است از جهات گوناگون مورد توجه و بررسی قرار گیرد. از جمله منابع مهم برای بررسی این پدیده، تفاسیر است. به دلیل اهمیت تفسیر «مجمع البیان» موضوع فاصله و چگونگی نگرش امین الاسلام طبرسی به این مطلب موضوع این مقاله قرار گرفت. در زمینه فاصله، عنوان‌هایی مانند کارکردها و نقش‌های تفسیری، انواع و چگونگی روابط فاصله به‌ویژه گونه‌های پیوند معنایی آن با محتوای آیه از اهمیت بیش‌تری برخوردار است. از کارکردهای تفسیری فاصله در «مجمع البیان» باید به تقویت و تأیید احتمالات تفسیری، دفع توهم، شبهه و ابهام از آیه و برداشت حکم اشاره کرد. و در ارتباط و پیوند معنایی فاصله با محتوای آیه نیز می‌توان دوازده گونه پیوند معنایی را در این تفسیر بازشناسی کرد که در کم‌تر تفسیری این مسأله مورد توجه قرار گرفته است. در بحث ارتباط فاصله و محتوا در برخی آیات چالش‌هایی وجود دارد که توجیهات طبرسی برای خروج از آن‌ها مورد توجه قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

فاصله قرآنی؛ کارکردهای تفسیری؛ ارتباط معنایی؛ روابط فواصل؛ چالش‌های فواصل

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

 

کتب عربی

ابن فارس، احمد بن فارس بن زکریا. 1399/1979، معجم مقاییس اللغة، بیروت: دار الفکر.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب، بیروت: دار صادر.

ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد. بی تا، مقدمه تاریخ، بی جا.

ابوحسان، جمال محمود. 1431/2010، الدلالات المعنویة لفواصل الآیات القرآنیة، عمان: دار الفتح.

ابوزهره، محمد. بی تا، المعجزة الکبری القرآن، بی جا: دار الفکر العربی.

باقلانی، محمد بن طیب. 1997م، اعجاز القرآن، قاهره: دار المعارف.

حبیشی، فهد بن عبدالله. بی تا، ری الظمآن فی بیان القرآن، بی جا.

حسناوی، محمد. 1406/1986م، الفاصلة فی القرآن، چ دوم، بیروت: المکتب الاسلامی؛ عمّان: دار عمّار.

خضر، سید.1430/2009م، الفواصل القرآنیّة؛ دراسةالبلاغیة، چ دوم، بی جا: مکتبة الآداب.

راغب اصفهانی. بی تا، معجم مفردات الفاظ القرآن، بی جا: دار الکاتب العربی.

رمّانی، علی بن عیسی، خطابی، و عبدالقاهر جرجانی. 1387/1968م، النکت فی اعجاز القرآن، ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن، چ دوم، قاهره: دار المعارف.

زرکشی، محمد بن عبدالله. 1415/1994م، البرهان فی علوم القرآن، چ دوم، بیروت: دار المعرفة.

سیوطی، جلال الدین. بی تا، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الجیل.

سیوطی، جلال الدین. 1408/1988م، معترک الاقران فی اعجاز القرآن، چ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.

طبرسی، فضل بن حسن. 1408/1988م، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چ دوم، بیروت: دار المعرفة.

طوسی، محمد بن حسن. 1409ق، التبیان فی تفسیر القرآن، بی جا: مکتب الاعلام الاسلامی.

عباس، فضل حسن. 1991م، اعجاز القرآن الکریم، عمان: بی نا.

فراهیدی، خلیل بن احمد. 1410ق، کتاب العین، قم: انتشارات هجرت.

فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. 1426/2005م، القاموس المحیط، چ هشتم، بیروت: موسسة الرسالة.

کوّاز، محمد کریم. 1426ق، الاسلوب فی الاعجاز البلاغی للقرآن الکریم، چ اول، بنغازی: دار الکتب الوطنیة.

لاشین، عبدالفتاح. 1402/1982م، من اسرار التعبیر القرآن، الفاصلة القرآنیة، ریاض: دار المریخ للنشر.

مکی، ابن عقیلة. 1427/2006م، الزیادة والاحسان فی علوم القرآن، چ اول، بی جا: مرکز البحوث والدراسات جامعة الشارقة.

موسی، محمد بن حسن. 1417/1997م، اعجاز القرآن الکریم بین الامام السیوطی والعلماء، دراسة نقدیة ومقارنة، چ اول، جده: دار الاندلس الخضرا.

یاسوف، احمد. 1427/2006م، دراساتٌ فنیةٌ فی القرآن الکریم، چ اول، دمشق: دار المکتبی.

 

کتب فارسی

جوادی آملی، عبدالله. 1391ش، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، قم: نشر اسراء.

خرقانی، حسن. 1392ش، زیباشناسی قرآن از نگاه بدیع، چ اول، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.

یاسوف، احمد. 1388ش، زیباشناسی واژگان قرآن، ترجمه سید حسین سیدی، چ اول، تهران: سخن.