بررسی انتقادی تزاحم‏های اخلاقی از منظر دیوید راس با تکیه بر آیات و روایات

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 3، دوره 8، شماره 31، آذر 1396، صفحه 57-88   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سامره شاهدی¹؛ محمد رضا ضمیری²

¹گروه معارف، واحد آباده، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آباده، آباده، ایران

²دانشیار دانشگاه پیام نور قم

چکیده

یکی از مهم‌ترین مباحث اخلاق کاربردی و فلسفه اخلاق، بحث «تزاحم های اخلاقی» است؛ چراکه گاهی انسان در انجام وظایف اخلاقی یعنی فضایل یا رذایل دچار تزاحم می‌شود. با توجه به دیدگاه دیوید راس، فاعل اخلاقی گاه با چندین وظیفه در نگاه نخست متفاوت و غیر قابل جمع روبه‌رو می‌شود که می‌تواند در تعیین وظیفه واقعی او در شرایط خاص نقش اساسی ایفا نماید. وظیفه در نگاه نخست در قیاس با سایر وظایف، وظیفه‌ای الزام‌آور است؛ یعنی زمانی که یک وظیفه در نگاه نخست وجود داشته باشد، فرض قوی بر این است که آن فعل انجام پذیرد مگر اینکه ملاحظات اخلاقی قوی‌تری برای ابطال آن وجود داشته باشد. از نظر بسیاری اعتقاد به وجود وظایف در نگاه نخست عام از مهم‌ترین ممیزات نظام اخلاقی راس است که البته مانند هر نظریهجدی دیگر نقدهای بسیاری نیز بر آن وارد آمده است. دیدگاه راس به‌ دلیل نقص در تبیین سلسله وظایف و غیرمنطقی بودن ترتیب آن و عدم ارائه معیاری فراگیر برای ترجیح افعال متزاحم، در واقع راه‌ مناسبی برای حلّ این مسأله نیست.

کلیدواژه‌ها

شهودگرایی؛ طبیعت ناگرایی؛ وظیفه در نگاه نخست؛ وظیفه واقعی؛ اصول عام اخلاقی؛ فاعل اخلاقی؛ قواعد تزاحم

مراجع

قرآن کریم.

 

کتب فارسی

افلاطون.1360ش، جمهوری، ترجمه فؤاد روحانی، چاپ چهارم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

بکر، لارنس. 1388ش، قواعد اخلاقی(مجموعه مقالات فلسفه اخلاق)، ترجمه احمد حسین شریفی، قم: مؤسسه امام خمینی.

پالمر، مایکل. 1385ش، مسائل اخلاقی، ترجمه علی رضا آل بویه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

فرانکنا، ویلیام کی. 1380ش، فلسفه اخلاق، ترجمه انشاءالله رحمتی، چاپ اول، تهران: حکمت.

مصباح یزدی، محمد تقی. 1367ش، دروس فلسفه اخلاقی، تهران: حکمت.

مصباح یزدی، محمد تقی. 1387ش، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، نگارش احمد حسین شریفی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

مطهری، مرتضی. 1366ش، خاتمیت، قم: صدرا.

مطهری، مرتضی. 1370ش، مجموعه آثار، قم: صدرا.

مطهری، مرتضی. 1389ش، سیره نبوی، قم: صدرا.

مک ناوتن، دیوید. 1383ش، نگاه اخلاقی، ترجمه حسن میانداری، تهران: سمت.

مک ناوتن، دیوید. 1387ش، شهودگرایی«مقالاتی در باب فلسفه اخلاق»، ترجمه محمود فتحعلی، قم: نشر معارف.

 

کتب عربی

ابن بابویه، محمدبن علی. 1413ق، من لا یحضره الفقیه، قم: انتشارات جامعه مدرسین.

الحر العاملی، محمد بن الحسن. 1398ق، وسائل الشیعه، چاپ پنجم، تهران: المکتبه الاسلامیه.

طباطبایی، سیدمحمدحسین. 1377ش، المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: جامعه مدرسین.

 

مقالات

اترک، حسین. 1391ش، «وظیفه در نگاه نخست از دیدگاه دیوید راس»، فصلنامه معرفت اخلاقی، شماره10.

بلوکی، افضل و مصلح نژاد، علی. 1391ش، «تزاحم اخلاقی از دیدگاه دیوید راس و بررسی و نقد آن با تکیه بر متون دینی»، فصلنامه پژوهشنامه اخلاق، شماره 18، قم: انتشارات دانشگاه معارف اسلامی.

 

کتب لاتین

Audi, Robert. «2004». the Good in the Right: A Theory of Intuition and Intrinsic Value. Princeton University Press.

Dancy, Jonathan. «1993». An ethic of prima facie duties” in A Companion to Ethics, Peter Singer «ed.», Blackwell publishers.

Garrett, Jan. «2004». A Simple and Usable «Although Incomplete» Ethical Theory Based on the Ethics of W. D. Ross. available at:

Joseph, H. W. B. «1931». Some Problems in Ethics, Oxford: Clarendon Press.

Ross, W. D».2000. «Foundations of Ethics, Oxford University Press.

Ross, W. D».2002. «The Right and Good, Oxford University Press.

Singer, Peter,» 2005 «Ethics and Intuitions,” The Journal of Ethics.