فضیلت صبر در ادبیات تعلیمی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 5، دوره 4، شماره 16، اسفند 1391، صفحه 103-130   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسنده

علی اکبر افراسیاب پور

استادیار زبان و ادبیات فارسی تربیت دبیر شهید رجایی تهران

چکیده

در ادبیات تعلیمی، فضایل اخلاقی به شیوه‌هایی هنرمندانه آموزش داده می‌شود.«صبر و شکیبایی»‌یکی از نمونه‌های صفاتِ نیک انسانی است‌ که در ادب منظوم و منثور فارسی مطرح و در قالبهایی زیبا و با مضمون‌پردازیهایی ظریف بیان گردیده است. بردباری، برای رسیدن به هدف، نوعی انتظار و مقاومت برای گشایش است که در آموزه‌های دینی سابقه داشته و در نزد بزرگان ادب ‌فارسی با سه گرایشِ اخلاق دینی و انسانی در آثار شاعرانی چون فردوسی و سعدی و با گرایش اخلاق فیلسوفانه در آثار خواجه نصیرالدین طوسی و دیگران و بالاخره با گرایش اخلاق عرفانی در نوشته‌های سنایی،‌عطار،‌مولوی، عزالدین‌کاشانی،حافظ و جامی آمده که تفاوتهایی با هم دارند. در این نوشتار نمونه‌هایی از نظم و نثر آنها در مورد صبر بررسی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عرفان؛ اخلاق دستوری؛ اخلاق دینی؛ اخلاق فلسفی؛ صبر

مراجع

 

1- قرآن کریم.

2- آمدی، عبدالواحد. (1366). غررالحکم و دررالکلم، تهران: دانشگاه تهران.

3- انوری، حسن.(1382). فرهنگ سخن، تهران: سخن.

4- بقائی‌ماکان، محمد .(1385). ستایش عشق، (عاشقانه‌های سنایی)، تهران: نامک.

5- تبادکانی طوسی، شمس‌الدین محمد.(1382). تسنیم المقربین، شرح فارسی منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری، تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

6- حافظ، شمس‌الدین‌محمد.(1370).دیوان، تصحیح محمد قزوینی و اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر.

7- جامی، عبدالرحمن .(1389). دیوان جامی،تصحیح محمد روشن، تهران: نگاه.

8- -------------.(1370). نفحات الانس من حضرات القدس، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران: اطلاعات.

9- ------------- .(1386). مثنوی هفت اورنگ، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران: اهورا.

10- -------------------.(1361). اخلاق محتشمی، تصحیح محمد تقی دانش‌پژوه، تهران، دانشگاه تهران.

11- ------------------- .(1373). اوصاف‌الاشراف،‌ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

12- دهخدا،علی اکبر.(1357). امثال و حکم، تهران: امیرکبیر.

13- راغب اصفهانی، حسین بن محمد.(1412). المفردات فی غریب القرآن؛ دمشق: دارالعلم الدارالشامیه.

14- ریتر، هلموت.(1374).دریای جان، ترجمة عباس زریاب‌خویی و مهر آفاق بایبوردی، تهران: الهدی.

15- سرّاج طوسی، ابونصر.(1382). اللّمع فی التصوف، تهران: اساطیر.

16- سعدی، مصلح بن عبدالله.(1386). کلیات سعدی، به کوشش محمدعلی فروغی، تهران: بادبادک.

17- سنایی، مجدودبن آدم.(1383). دیوان حکیم سنایی غزنوی، تصحیح محمد بقائی ماکان، تهران: اقبال.

18- -------------- .(1344). حدیقةالحقیقه. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.

19- شمس تبریزی، محمد.(1385). مقالات شمس تبریزی، تصحیح محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی.

20- شیمل، آن ماری.(1384). ابعاد عرفانی اسلام، ترجمة عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

21- طوسی خواجه نصیرالدین، ابوجعفر محمد.(1369).‌ اخلاق ناصری،‌ تهران: خوارزمی.

22- عطّار، فریدالدین.(1338). اسرارنامه، تصحیح سید صادق گوهرین، تهران: زوّار.

23- ----------- .(1386).مصیبت‌نامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران:  سخن.

24- ----------- .(1349). منطق‌الطیر، تصحیح رضا انزابی‌نژاد، تهران: سنایی.

25- ------------ .(1358). الهی‌نامه، تصحیح فؤاد روحانی، تهران: زوّار.

26- فروزانفر، بدیع‌الزمان.(1388).شرح احوال و نقد و تحلیل آثار عطّار، تهران: هرمس.

27- قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم.(1387). رسالة قشیریه، ترجمة بوعلی عثمان، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: زوّار.

28- کاشانی، عزالدین محمود.(1382). مصباح الهدایة و مفتاح الکفایه، تصحیح عفت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی، تهران: زوّار.

29- کلینی رازی، ابوجعفر.(1362). الکافی، تهران: اسلامیه.

30- مرتضوی، منوچهر.(1384). مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظ‌شناسی، تبریز: ستوده.

31- مکی، ابوطالب.(1426). قوت القلوب فی معاملة المحبوب، بیروت: دارالکتب العلمیه.

32- منور، محمد.(1357). اسرار‌التوحید، تصحیح احمد بهمنیار، تهران: طهوری.

33- نراقی، محمد مهدی.(1377). علم اخلاق اسلامی. ترجمة سیدجلال الدین مجتبوی، تهران: حکمت.