حکمت‌های مرگ ازنظرگاه مولوی در مثنوی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 2، دوره 4، شماره 15، آذر 1391، صفحه 25-66   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

محمود براتی خوانساری¹؛ سید منصور سادات ابراهیمی²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

پدیدة مرگ از جمله رازناک­ترین مسائل بشر است که معمای آن را به حکمت کس نگشوده و نگشاید. اندیشمندان از هر دستی و به هر نوع و بیانی در تعریف و تبیین آن کوشیده­اند و البته چنانکه باید بدین پرده راه نبرده­اند. از این میان، مولانا جلال­الدین محمد بلخی در مثنوی با نگاهی موشکافانه و راهگشا دربارة این مسأله بارها سخن رانده و در خصوص اینکه ماهیت مرگ چیست، چه گونه­هایی دارد؛ حکمت­های مرگ کدامند و نیز عبرت‌پذیری از مرگ، ترس از مرگ، ذکر مرگ و غیر آن طرح موضوع کرده و با بیانهای تمثیلی زمینة آشنایی مخاطبان مثنوی را با مرگ فراهم آورده است که نشانگر توجه خاص مولوی به مقولة مرگ است. در این پژوهش کوشیدیم با تأمل در مثنوی، نظرگاههای مولوی را از پرده­های سخن او و اندیشه­های خلاق و ژرف شعر او دریابیم و حکمت­های مرگ در آموزه­های مثنوی را در قالب این نوشتار تقدیم کنیم.

کلیدواژه‌ها

مرگ؛ مثنوی؛ مولوی؛ حکمت‌های مرگ؛ تکامل؛ عرفان

مراجع

 

1- قرآن کریم.

2- نهج‌البلاغه .(1379). ترجمه محمد دشتی، قم: مشرقین.

3- افلاکی، شمس­الدین احمد.(1362).مناقب العارفین، با تصحیحات و حواشی و تعلیقات بکوشش تحسین یازیجی،تهران:دنیای کتاب.

4- براتی، محمود.(1389)."کارکردهای خواب و رویا در مثنوی معنوی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی"، نشریة تخصصی مولانا پژوهی، سال اول، شمارة سوم، صص:1-19.

5- پروهان، مرضیه .(1384)."زندگی و مرگ از نگاه مولانا"، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، سال نهم، شماره 95، صص: 92-95.

6- پور نامداریان، تقی.(1386).رمز و داستانهای رمزی،تهران:انتشارات علمی‌و فرهنگی.

7- جعفری، محمد تقی.(1366).تفسیر و نقد وتحلیل مثنوی جلال الدین محمد بلخی،تهران:انتشارات اسلامی.

8- خلیلی، خلیل الله.(1386).نی نامه، به اهتمام عفّت مستشارنیا،تهران:عرفان.

9- خیام نیشابوری.(1373).رباعیات خیام، با تصحیح و مقدمه و حواشی محمدعلی فروغی و قاسم غنی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی،تهران: ناهید.

10- دهخدا، علی اکبر.(1343).لغت‌نامه دهخدا، تهران:مؤسسة دهخدا.

11- زرین­کوب، عبد الحسین.(1364).سرّ نی،تهران:انتشارات علمی.

12- سپهسالار، فریدون بن احمد.(1387). رسالة سپهسالار در مناقب حضرت خداوندگار، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمد افشین وفایی،تهران:سخن.

13- سجادی، سید جعفر.(1379). اصطلاحات و تعبیرات عرفانی،تهران:انتشارات طهوری.

14- سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدودبن آدم.(1368).حدیقه­الحقیقه و شریعه­الطریقه، تصحیح و تحشیه مدرس رضوی،تهران:موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

15- --------------------------- .(1388).دیوان سنایی غزنوی، به سعی و اهتمام مدرس رضوی،تهران:سنایی.

16- سهروردی، شهاب­الدین.(1356).سه رساله از شیخ اشراق، به تصحیح و مقدمه نجف‌قلی حبیبی،تهران:انجمن فلسفة ایران.

17- شیمل، آن ماری.(1367).شکوه شمس، ترجمة حسن لاهوتی،تهران:شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

18- ----------- .(1380).من بادم و تو آتش، ترجمة فریدون بدره­ای،تهران: توس.

19- عبدالحکیم، خلیفه.(1383).عرفان مولوی، ترجمة احمد محمدی، احمد میر علایی،تهران:انتشارات علمی و فرهنگی.

20- عطار نیشابوری، محمدبن ابراهیم.(1348).منطق الطیر، به اهتمام صادق گوهرین،تهران:بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

21- -------------------------- .(1386). مصیبت‌نامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی،تهران:سخن.

22- عطایی، تهمینه.(1386)"تقابل مرگ و زندگی در مثنوی"، مطالعات عرفانی،سال سوم، شماره5، صص: 98-118.

23- فردوسی، حکیم ابوالقاسم.(1379).شاهنامة فردوسی، تصحیح محمد جیحونی، اصفهان:شاهنامه پژوهی.

24- فروزانفر، بدیع الزمان.(1387).احادیث و قصص مثنوی ( تلفیقی از دو کتاب احادیث مثنوی و مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی)،ترجمة کامل و تنظیم مجدد حسین داوودی،تهران: امیرکبیر.

25- کاپلان، هارولد.(1379).خلاصة روانپزشکی علوم رفتاری(جلد اول)، روانپزشکی بالینی، ترجمة نصرت الله پورافکاری،تهران:انتشارات شهرآشوب.

26- کسائیان، زهره.(1388).بررسی تطبیقی مضمون بازگشت به اصل در ادبیات عرفانی جهان، اصفهان:دانشگاه اصفهان.

27- لاهیجی، شمس الدین محمد.(1387).مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تصحیح و تعلیقات محمدرضا برزگرخالقی، عفّت کرباسی،تهران:زوّار.

28- مالپاس،جف؛ سولومون، روبرت سی.(1385).مرگ و فلسفه، ترجمة دکتر گل بابا سعیدی، تهران:انتشارات آذرمهر.

29- محمدی، علی.(1387).چکیده و تحلیل مثنوی،تهران: نشر علمی.

30- مسکوب، شاهرخ.(1384). ارمغان مور،تهران: نشر نی.

31- مصاحب، غلامحسین.(1374).دایره المعارف فارسی (جلد دوم)،تهران:شرکت سهامی کتابهای جیبی.

32- معتمدی، غلامحسین.(1372).انسان و مرگ،تهران:نشر مرکز.

33- مولوی، جلال­الدین محمد.(1363).کلیات شمس تبریزی(جلد سوم)،  با تصحیحات و حواشی بدیع­الزمان فروزانفر،تهران:امیرکبیر.

34- مولوی، جلال الدین محمد.(1386).مثنوی معنوی،به تصحیح و پیشگفتار عبدالکریم سروش،تهران:انتشارات علمی و فرهنگی.

35- نجاریان، محمدرضا.(1389)."تناسخ و رجعت از دیدگاه مولانا"، نشریة تخصصی مولانا پژوهی، سال اول، شمارة دوم،صص:217-247.

36- نجم آبادی،کیوان.(1386). هستی و جلال الدین محمد،تهران:چشمه.

37- همایی، جلال­الدین.(1354).مولوی نامه،تهران:شورای عالی فرهنگ و هنر- مرکز مطالعات و هماهنگی فرهنگی.

38- یوسف پور، محمدکاظم.(1389). توتیای چشم جان (تحلیل موضوعی معرفت از گناه مولانا در مثنوی معنوی)،تهران:خانة کتاب.

 

References:

1-Holy Qoran.

2- Nahj al-lbalagha. (1379).Translated by Mohammad Dashti, Qom: Mashreghain.

3- Aflaki, Shamsoddin Ahmad. (1362). Correction and Marginal notes by TahsinYaziji, Tehran: Donyay-e- Ketab.

4-Barati, Mahmood. (1389)," Functions of sleep and Dreams in Mathnavi Ma'navi of MawlanaJalaloddin Mohammad Balkhi",MawlanaPazhouhi.(Rumi Studies), first year, no. 3,pp. 1-19.

5-Paroohan, Marzieh. (1384),"Rumi's view of life and death", Journal Literature and Philosophy Book of the Month,ninth year,No.95, pp. 92-95.

6- Poornamdarian, Taghi. (1386). Symbol and Symbolic Stories: Scientific and Cultural Publications.

7- Jafari, Mohammad Taghi. (1366). Interpretation, criticism and Analysis of Rumi’s Mathnavi, Tehran: Islami Publications.

8- Khalili, Khalilollah. (1386). Ney Nameh, Thanks to Effort of Effat Mostasharnia, Tehran: Erfan.

9- Khayyam Neishaboori. (1373). Robaiyat of Khayyam, Corrections, Preface and Marginal notes by Mohammad Ali Forooghi and Ghasem  Ghani, Thanks to Effort of Baha-o-ddin Khorramshahi,Tehran:Nahid.

10- Dehkhoda, Ali Akbar. (1343). Dictionary of Dehkhoda, Tehran: Dehkhoda Institute.

11-Zarrinkoob, Abdolhosein. (1364).Secret of Reed, Tehran: Scientific Publications.

12-Sepahsalar, Fereidoonibn Ahmad.(1387).Resaleye Sepahsalar, Corrections, Preface and Marginal notes by Mohammad AfshinVafaei, Tehran: Sokhan.

13- Sajjadi, Sayyed Jafar.(1379). Mystic Terms and Phrases, Tehran: Tahoori Publications.

14- Sanaei Gaznavi,Abol-Majd Majdoodibn Adam.(1368).Hadiqat al-haqiqah,Corrected by Modarres Razavi, Tehran: Tehran University Press.

15-------------. (1388).Divan, Thanks to Effort of Modarres Razavi, Tehran: Sanaei.

16- Sohrevardi, Shahab ad-Din. (1356).Three Essays of Shaikh al-Ishraq, Corrections and Preface of Najafgholi Habibi, Tehran: Iranian Philosophical Society.

17- Schimmel, Annemarie. (1387).The triumphal sun, Translated by Hasan Lahooti, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

18- ------------. (1380). I am the wind you are fire, Translated byFereidoon Badrei, Tehran: Toos.

19- Abdolhakim, khalifeh. (1383). Mysticism of Molavi, Translated by Ahmad Mohammadi and Ahmad Mir-Aalaei, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

20- Attar Neishaboori, Mohammadibn Ebrahim. (1348).Mantegh al-Teir, Thanks to Effort of Sadeghgoharin, Tehran: BongahTarjomehvaNashrKetab.

21- ------------. (1386).Mosibatnameh, Corrected by Mohammad Reza Shafi'iKadkani, Tehran: Sokhan.

22-Ataei, Tahmineh. (1386), "The Oposition of life and death in Mathnawi", Mysticism Studies,third year,No. 5,pp. 98-118.

23- Ferdowsi,Abolghasem.(1379).Shahnameh, Corrected by Mostafa Jeihooni, Isfahan: Shahnameh Pazhouhi.

24- Foroozanfar, Badi'ozzaman. (1387).Mathnavi Sayings and Stories, Translated and Adjusted by HosseinDavoudi, Tehran: Amir Kabir.

25-Kaplan, Harold. (1379). Synopsis of Psychiatry: Behevioral Sciences(vol 1), Translated by NosratollahPoorafkari, Tehran: Shahrashoob.

26- Kasaeian, Zohreh. (1388). A Comparative Study on the Motif of Homecoming in the Worlds Mystic Literature, Isfahan: Isfahan University.

27- Lahiji, Shamsoddin Mohammad.(1387).Mafatih al-I'ijaz fi Sharh-e Golshan-e raz, corrections and Marginal notes by Mohammad Reza Barzegar Khaleghi and Effat Karbasi, Tehran: Zawar.

28-Malpas, Jeff &Solomon, Robert.C.(1385).death and Philosophy,Translated by Golbaba Sa'idi, Tehran: Azarmehr.

29-Mohammadi, Ali. (1387). Abstract and Analysis of Mathnavi, Tehran: Scientific Publication.

30-Maskoob, Shahrokh. (1384).Armaghan-e Moor, Tehran: Ney Publication.

31- Mosaheb, Gholamhosein.(1374). Persian Encyclopedia, Tehran: Pocket Books Compani.

32- Motamedi, Gholamhosein.(1372). Man and Death, Tehran: Markaz Publication.

33-Mowlavi, Jalaleddin Mohammad.(1363).Shams Genealities, corrections and Marginal notes by Badi'ozzamanForoozanfar, Tehran: Amir Kabir.

34- Mowlavi, Jalaleddin Mohammad, (1386) Mathnavi Manavi, corrected and Preface by Abdol karim Soroush, Tehran: Elmi and farhangi publication.

35-Najjarian, Mohammad Reza. (1389), "Transmigration and Resurrection according to Mawlana”, Mawlana Pazhuhi (Rumi Studies), first year, no.2, pp. 217-247.

36- Najmabadi, Keyvan. (1386).Existance and Jalaloddin Mohammad, Tehran: Cheshmeh.

37-Homaei, Jalaloddin.(1354).Mowlavinameh, Tehran: Supreme Council for Culture and the Arts.

38-Yousefpour, Mohammad Kazem (1389) Totiya cheshm jan (analysis of subject of sin from Molana perspective in Mathnavi), Tehran: house book.