کارکردهای تعلیمی ادبیات فارسی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 4، دوره 4، شماره 15، آذر 1391، صفحه 97-120   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسنده

احمد رضی

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان

چکیده

ادبیات منبعی با ارزش برای کسب اطلاعات و یادگیری دانش‌ها و مهارت‌ها و کسب آگاهی نسبت به خود، دیگران و پدیده‌های هستی است و نوعِ تعلیمی آن مهم‌ترین و اصلی‌ترین گونة ادبی در تاریخ ادبیات ایران است که از ابتدای شکل‌گیری ادب فارسی تاکنون رواج داشته است. این مقاله بر آن است تا ضمن یادآوری کارکردهای ادبیات در دورة معاصر، ادبیات تعلیمی را از نگاه کارکردی مورد بررسی قرار دهد و ویژگی‌های آموزش از راه ادبیات را برشمرد و نشان دهد که امروزه این نوعِ ادبی از جهت محتوا و فرم و انواع، گسترده‌تر شده است. این پژوهش می‌تواند جایگاه ادبیات تعلیمی را به عنوان یک پدیدة فرهنگی و هنری در مجموعة آثار ادبی بنمایاند و مشخص کند که این گونه به چه کار می‌آید و پاسخگوی کدام نیازهاست. این مطالعه نشان می‌دهد که ادبیات تعلیمی دارای کارکردهای متنوّعی است و آن را می‌توان امروزه در گونه‌های مختلف، ازجمله در ادبیات کودک، ادبیات عامّه‌پسند و ادبیات اینترنتی نیز دید و در فرم‌های ادبی مختلف ازجمله رمان، داستان کوتاه، داستان مینی‌مالیستی، فیلمنامه، نمایشنامه، وبلاگ و حتّی ترانه ردیابی کرد. با این تفاوت که در این دوران، مفاهیم اخلاقی، سیاسی، اجتماعی، حقوقی و... بیشتر به صورت پوشیده و از طریق دلالت ضمنی به مخاطبان القا می‌شود؛ بویژه در ادبیات داستانی که در آن تعلیم مفاهیم به صورت غیرمستقیم از راه نشان دادن وضعیت‌ها و شخصیت‌ها اتفاق می‌افتد.

کلیدواژه‌ها

کارکردگرایی؛ ادبیات تعلیمی؛ ادبیات معاصر؛ آموزش

مراجع

 

1- اسکیلاس، اوله مارتین .(1378). فلسفه و ادبیات،‌ ترجمة مرتضی نادری دره‌شوری، تهران: اختران.

2- اکو، امبرتو .(1385). «دربارة چند وظیفة ادبیات» ترجمة افشین معاصر، بخارا، شمارة 52، ص 37-56.

3- تقی زاده، محمد .(1389). روایتی ایرانی از حکمت، معنا و مصادیق هنر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

4- دورتیه، ژان فرانسوا .(1384). علوم انسانی گسترة شناخت‌ها، ترجمة مرتضی کتبی و همکاران، تهران: نشر نی.

5- رضی، احمد و سهیلا روستا .(1388). «کمینه‌گرایی در داستان‌نویسی معاصر» پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، شمارة 3، صفحه 77-90.

6- سید عرب، حسن .(1376). «فلسفه و ادب فارسی» دانشنامة ادب فارسی، به سرپرستی حسن انوشه، جلد 2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

7- شریف کاشانی، محمد مهدی .(1362). واقعات اتفاقیه در روزگار ما، سه جلد، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران: نشر تاریخ ایران.

8- عطار نیشابوری، محمدبن ابراهیم .(1388). مصیبت‌نامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات از محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

9- فراهی، ابونصر .(1372). نصاب‌الصبیان، تصحیح حسن انوری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

10- لامارک، پیتر .(1389). «ادبیات» ترجمة فرهاد ساسانی، دانشنامة زیبایی‌شناسی، ویراستة بریس گات و دومینیک مک‌آیور لویس، تهران: مؤسسة تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن).

11- لطافتی، رؤیا .(1387). «ادبیات، بستری مناسب برای آموزش زبان به زبان‌آموز ایرانی»، پژوهش‌های زبان‌های خارجی، شمارۀ 46، ص 101- 115.

12- مالینوفسکی، برونیسلاو .(1384). نظریه‌ای علمی دربارۀ فرهنگ، ترجمه عبدالحمید زرین قلم، تهران: گام نو.

13- مددپور، محمد .(1387). آشنایی با آرای متفکران دربارۀ هنر، جلد 2، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.

14- مشرّف، مریم .(1389). جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران: سخن و دانشگاه شهید بهشتی.

15- نظامی گنجوی، محمد .(1363). مخزن‌الاسرار، تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: توس.

16- یانگ، جیمز اُ .(1388). هنر و شناخت، ترجمة هاشم بناپور و همکاران، تهران: فرهنگستان هنر.

17- Freeland, c. (1976) “Art and Moral Knowledge,” Philosophical Topics 25: 11-36.

18- Rachdan, Samia.(2003). Le texte litteraire, document authentique, in Le F.D.M, n 330.

 

References:

1- Skilleas , ole martin , (1378). Philosophy and literature, translated by Mortezanaderi Darreshori, Tehran, Eakhtaran.

2- Eco, Omberto, (1385). “Suroueloues functions de la literature”, translated by Afshine Moaser , Bokhara, No 52 , pp 37-56

3- Taqizadih, Mohammad, (1389). Theosophy, meaning & Manifestation of Art: An Iranian Reading, Tehran, Institute for Humanities and cultural studies.

4- Dortier, jean Francois (1384). Les sciences humaines des connaissances, translated by Mortezakotobi et al, Tehran, Ney publication.

5- Razi, Ahmad and SoheilaRoosta, (1388) "minimalism in modern short story", Researches of Persian language and literature, No 3, pp 77-90

6- Seyyed Arab, Hassan (1376) "Philosophy and Persian Literary",  An encyclopedia of Persian Literature, Supervision by Hasananoshe, Vol 2, Tehran, Ministry of Islamic guidance.

7- Sharif Kashani, Mohammad Mahdi, (1362), Reality in our days. 3 Vol, Thanks to the Effort of Mansooreh Ettehadieh and SirousSadvandian, Tehran, History of Iran Publication.