تعلیم الگوی حکومت در کلیله و دمنه و گلستان سعدی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 8، دوره 4، شماره 13، خرداد 1391، صفحه 197-236   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

آسیه ذبیح‌نیا عمران¹؛ سمیه سنگکی²

¹ استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام‌نور یزد

² دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور یزد

چکیده

نویسندگان کتاب‌های «کلیله و دمنه» و «گلستان» سعدی، هر یک به گونه‌ای در طرح مسألة حکومت و ضرورت تشکیل دولت‌های سیاسی تأکید ورزیده‌اند. در هر دو اثر مذکور، مسألة آیین کشورداری، حکومت، شیوه و راه‌های آن قابل بررسی است.
رعایت ِاصول و موازین اخلاقی در کشورداری هم چون عدالت، رعیت‌پروری و امثال آن، پیوندی استوار با شیوة شخصی شاهان دارد و حتی این امر در منابع تاریخی ایران نیز نمود فراوانی دارد. «کلیله و دمنه» و «گلستان» نیز هریک به سهم خویش تأثیر عمده‌ای دارند. سعدی در «گلستان» یک باب را به سیرت پادشاهان اختصاص می‌دهد و نکات مهمی را در این زمینه متذکر می‌شود. در کتاب «کلیله و دمنه» نیز این امر به گونه‌ای دیگر و با زبان حیوانات بازگو می‌شود.
نویسندگان هر دو کتاب «کلیله و دمنه» و «گلستان»، در صدد چاره برای رفع مشکل‌های مردم و دفع ستم و فساد و تباهی هستند. در هر دو اثر، حکومت ظالمانه ناروا دانسته شده و برای ریشه‌شناسی ناهنجاری حکومت‌ها، الگویی مناسب ارائه می‌شود که در صورت تحقق آن‌ها، سعادت دنیا و آخرت مردم تأمین می‌شود.
در نظر نویسندگان هر دو اثر، هر گونه رفتار پادشاه، عوامل حکومت و صاحبان حرفه و پیشه، به شرط این که غفلت از خداوند نباشد و در جهت رضای حق و شفقت بر خلق باشد شایسته و سازنده است. نویسندگان هر دو اثر، برای رسیدن به الگوی برتر حکومتی، نگرشی اسوه‌گرا دارند و برای نشان دادن نمودار عینی آن به آموزه‌های دینی تکیه می کنند و بر اهتمام به امور دنیا و دین تأکید می‌ورزند. هر دو اثرعدالت‌محوری و رعیت‌پروری را مهم‌ترین رکن حکومت صالح به شمار می‌‌آورند.
این مقاله به منظور تبیین شیوه‌های حکومتی عادلانه و با تکیه بر عدالت، در «کلیله و دمنه» و «گلستان» تدوین شده و یافته‌های پژوهش به شکل توصیفی وتحلیلی ارائه شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

گلستان سعدی؛ کلیله و دمنه؛ کشورداری؛ رعیت‌پروری؛ عدالت

مراجع

 

1- قرآن کریم(1379)، ترجمه الهی قمشه‌ای، تهران، حافظ نوین.

2-علی (ع)(1382)نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی ،قم، قدس.

3- احتشام، مرتضی. (1355). ایران در زمان هخامنشیان، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

4- مولوی، جلال الدین محمد. (1379). مثنوی، تصحیح محمد استعلامی، تهران: سخن.

5- رستموندی، تقی. (1387) «آز و داد: آسیب‌شناسی سیاسی شهریاری در شاهنامه فردوسی»، پژوهش سیاست نظری، دوره جدید، شماره پنجم، ص17.

6- خواجه نظام الملک طوسی. (1377). سیاست‌نامه (سیرالملوک)، به کوشش جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.

 7- سعدی، مصلح الدین. (1389). گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.

8- سنایی، مجدود بن آدم. (1387). حدیقه‌الحقیقه، تصحیح مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.

9- صلیبا، جمیل. (1366). فرهنگ فلسفی، ترجمه منوچهر صانعی، تهران: حکمت.

10- فاضل لنکرانی، آیت الله حاج شیخ محمد. (1368). آیین کشورداری از دیدگاه امام علی علیه السلام، تقریر و تنظیم حسین کریمی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

11- فردوسی، ابوالقاسم. (1370). شاهنامه، تصحیح ژول مول، ج3، تهران: آموزش انقلاب اسلامی.

12- ماکیاولی، نیکلا. (1380). شهریار، ترجمه محمود هادیان، تهران: عطار.

13- مجلسی، محمدباقر. (1377). بحارالانوار، ترجمه موسی خسروی، قم: اسلامیه.

14- ناصر بن خسرو قبادیانی .(1307). دیوان، تصحیح نصرالله تقوی و مجتبی مینوی، تهران: کتابخانه تهران.

15- نصرالله منشی، ابوالمعالی. (1388). کلیله و دمنه، تصحیح استاد مجتبی مینوی، تهران: صدای معاصر.

16- وراوینی، سعدالدین. (1388). مرزبان نامه، به کوشش خطیب رهبر، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

 

References:

1- Holly Quran (2000/1379H). Elahi Qomshei’s Translation, Tehran, Hafez Novin.

2- Ali, (2003/1382H). Nahj-o-lbalagheh, Translated by Mohammad Dashti, Qom, Qods.

3- Ehtesham, Morteza. (1976/1355H). Iran in the peride of the Achaemenians, Tehran: the company of pocket books.

4- Balkhi, Jalal-o-din Mohammad (2000/1379H).Masnavi, Mohammad Estelami’s Analysis, Correction and Explanation, Tehran, Sokhan.

5- Rostamvandi, Taghi (2008/1387H). “Greed and Will: Shahriar Political Pathology in Shahnameh”,  A Research on Theoretical Policy, Modern Era, 5^th number: 17.

6- Toosee, KhajehNazam-o- lmolk (1998/1377H). Political Leadership (seirAlmoluk), thanks to the effort of JafarShoar, Pocket Books Corporation, with Cooperation of Amirkabir Publications.

7- Saadi, Mosleh-o- din (2010/1389H). Golestan, GholamHosseinYusefi’s Correction and Explanation, version9, Tehran, Kharazmi.

8-Sanaei, Majdodebne Adam. (2008/1387H). Hadighatol Hadighieye, Edited by Modares Razavi,Tehran: Universirty of Tehran.

9- Saliba, Jamil (1987/1366H). Philosophical Culture, Tranlated by ManuchehrSanei, Tehran, Hekmat

10- FazelLankarani, Ayat-o-llah Haj Sheikh Mohammad (1989/1368H). Statecraft Manners from Emam Ali’s Attitude, Authorship and Adjustment by HosseinKarimi, Teharan, Office of Islamic Culture Publications.

11-Ferdousi, Abolghasem. (1991/1370H). Shah Name , Edited by Joul Mool, third volume , Tehran: Islamic Revelotion Teaching

12-Machiavelli, Nicola (20011380H) Shahriar, Translated by Mahmud Hadian, Tehran, Attar.

13- Majlesi, Mohammad Bagher (1998/1377H). BeharolAnvar, Translated by Musa Khosravi, EslamiehPoblications.

14- Qobadiani Balkhi Marvzi, Naser-e-bneKhosro-e-bne Hares(1928/1307H). NaserKhosro’s Divan, Nasr-o-llahTaghavi and MojtabaMinavi’s Correction, Tehran, Tehran Library.

15- Nasr-o-llahManeshi, AbolMaali (2009/1388H) KelileVaDemne, MojtabaMinavi’s Correction, Tehran, SedayeMoaser, with Cooperation of Ahura Publications.

16-Varavini, Sad-o-din (2009/1388H). Marzbanname, thanks to the effort of Khatib Rahbar, Tehran, ShahidBeheshtiUniversity.