ادبیات تعلیمی و تربیتی در شاهنامه فردوسی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 3، دوره 3، شماره 11، آذر 1390، صفحه 41-58   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

مریم خلیلی جهانتیغ¹؛ مهدی دهرامی²

¹ دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

² دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک

چکیده

«شاهنامه» شاهکاری ادبی است با موضوعاتی جامع و داستان‌هایی متنوّع. سرایندة آن حکیمی است جامع‌الاطراف که جلوه‌هایی مختلف از ادبیات حماسی، غنایی و تعلیمی را به نمایش می‌گذارد. بررسی ابعاد مختلف «شاهنامه» موجب شناخت بیشتر عظمت و شکوه این اثر، همچنین سراینده آن می­شود. این مقاله سعی دارد به روش تحلیل محتوا جلوة ادبیات تعلیمی و شاخصه­های آن را در «شاهنامه» واکاود. موضوعاتی مانند توجه به مذهب و تعالیم دینی، پند و اندرز و نتایج اخلاقی پایان داستان­ها، ستایش علم و دانش و آگاهی، فضایل اخلاقی و عفّت کلام سراینده، فضایی تعلیمی و اخلاقی را بر «شاهنامه» حاکم ساخته است. پیام­های اخلاقی در این اثر به دو شیوة درون­مایه داستانی و بیان مستقیم تبیین شده است. یکی از رازهای ماندگاری «شاهنامه» پند و اندرزهای فردوسی است که از آبشخورهای فکری دینی و قومی وی سرچشمه گرفته است و از آنجا که عاطفة نهفته در آن انسانی است نه شخصی، جامعیّت و شمول آن از زمان و مکان خاص، فراتر است و همة آفاق را در بر می­گیرد.

کلیدواژه‌ها

ادبیات تعلیمی؛ ادبیات حماسی؛ شاهنامه؛ مذهب؛ اخلاق؛ پند و اندرز؛ عاطفه انسانی

مراجع

 

1- قرآن کریم.

2- نهج­البلاغه.(1376). ترجمه سید جعفر شهیدی، تهران: علمی و فرهنگی.

3- بهار، محمّدتقی. (1382). سبک­شناسی (تاریخ تطوّر نثر فارسی)، تهران: امیرکبیر.

4- پورنامداریان، تقی. (1368). رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.

5- جوانشیر، ف.م. (1380). حماسه داد، تهران: جام.

6- حاجیان­نژاد، علی­رضا. (1384). «خردمندان و بی­خردان شاهنامه»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 56، پیاپی 173.

7- خراسانی، محبوبه. (1387). «اخلاق­نویسی در ایران و جایگاه اخلاق جلالی»، پژوهش­های ادبی، سال 5، شماره 20.

8- رستگار فسایی، منصور. (1381). فردوسی و هویت­شناسی ایرانی، تهران: طرح نو.

9- رنجبر، ابراهیم. (1387). «افراسیاب مظهر خشم و شهوت در شاهنامه»، پژوهش‌های ادبی، سال 5، شماره 21.

10- ریاحی، محمّدامین. (1372). سرچشمه­های فردوسی­شناسی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

11- سرامی، قدم­علی. (1383). از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی.

12- سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1363). دیوان اشعار، به تصحیح مدرس رضوی، تهران: سنایی.

13- شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1372). «انواع ادبی و شعر فارسی»، مجله رشد آموزش ادب فارسی، سال هشتم، شماره 32 و 33.

14- شمیسا، سیروس. (1383). انواع ادبی، تهران: فردوس.

15- صفا، ذبیح­الله. (1377). حماسه­سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.

16- عطار، فریدالدین. (1351). الهی­نامه، تصحیح فواد روحانی، تهران: زوّار.

17- فاطمی، سیدحسین و قبول، احسان. (1388). «بررسی تطبیقی سخنان بوزرجمهر در شاهنامه با قرآن و حدیث»، جستارهای ادبی، شماره 165.

18- فردوسی، ابوالقاسم. (1385). شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

19- فروزانفر، بدیع­الزّمان. (1380). سخن و سخنوران، تهران: خوارزمی.

20- منتصف مجابی، حسن. (1383). تأثیر قرآن و احادیث در شاهنامه فردوسی، کرمانشاه: دانشگاه رازی کرمانشاه.