تأثیر دیدگاه‌های تربیتی ایرانیان باستان در ادب فارسی با تکیه بر باب هفتم بوستان سعدی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 4، دوره 3، شماره 11، آذر 1390، صفحه 59-86   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسنده

وحید سبزیان پور

 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

سعدی باب هفتم «بوستان» را با عنوان «در عالم تربیت» به منظور تعلیم شیوه‌های تربیتی و اخلاقی سروده است. عموم محققان بر این باورند که آثار سعدی، از جمله این باب از بوستان، متأثّر از فرهنگ عربی و اندیشه­های اسلامی است.
در این مقاله نشان داده­ایم که سرچشمه­های فکری سعدی در مسائل تربیتی، به همان اندازه که با فرهنگ عربی تطبیق دارد، با اندیشه­های ایرانی نیز هماهنگ و همسو است.
از نتایج این پژوهش، لزوم توجه به منابع عربی برای کشف دیدگاه­های ایرانیان باستان و تأثیر آن در ادب فارسی است. تقدّم زمانی دیدگاه­های ایرانی بر اندیشه‌های عربی و اسلامی، نشان می­دهد که مردم ایران­زمین با بسیاری از امور اخلاقی و تربیتی، که امروزه اسلامی و یا عربی محسوب می­شوند، آشنا بودند؛ همچنین این دیدگاه‌ها توانسته­اند پا را از حوزة فرهنگ ایرانی و متون پهلوی فراتر بگذارند و وارد فرهنگ و ادب عربی بشوند. متأسفانه اشاره به دیدگاه­های ایرانی در شرح و تحلیل متون ادب فارسی سخت مورد بی­مهری محققان قرار گرفته و لازم است که در کنار تحلیل­های مبتنی بر تأثیرپذیری ادب فارسی از ادب عربی، به فرهنگ ایرانی نیز توجه لازم صورت گیرد. 

کلیدواژه‌ها

بوستان سعدی؛ اندیشه‌های اخلاقی و تربیتی؛ فرهنگ و ادب ایران باستان؛ فرهنگ و ادب عربی

مراجع

 

1- الأبشیهى، شهاب­الدین محمّد بن أحمد أبوالفتح. (1421). المستطرف فى کل فن مستظرف، مراجعة و تعلیق محمّد سعید، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.

2- ابن الجوزى، ابوالفرج عبدالرحمان بن على بن محمّد. (1412). المنتظم فى تاریخ الملوک و الامم، دراسة و تحقیق محمّد عب القادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، راجعه و صححه نعیم زرزور، بیروت: دار الکتب العلمیة.

3- ابن حمدون، محمّد بن الحسن بن محمّد بن علی. (1996). التذکرة الحمدونیة، تحقیق احسان عباس و بکر عباس، بیروت: دارالصادر.

4- ابن طقطقی، محمّد بن علی بن طباطبا. (1894). الفخری فی آداب السلطانیة و الدول الاسلامیة، و قد ثنی بتصحیحه بعد العالم العلامة الغریفزولدی أهاوردت هرتویغ درنبرغ، شالون علی نهرسون، مطبع مرسو.

5- ابن عبد ربه، شهاب­الدین أحمد. (1999). العقد الفرید، بیروت: دار و مکتبة الهلال للطباعة و النشر.

6- ابن قتیبه الدینوری، ابومحمّد عبدالله بن مسلم. (بی­تا). عیون الاخبار، بیروت: دار الکتب العلمیة.

7- ابن مسکویه، ابوعلى احمد بن محمّد. (بى­تا). الحکمة الخالدة، تحقیق عبدالرحمان بدوى، بیروت: دارالأندلس.

8- ابن منقذ، أسامة. (1354). لباب الآداب، تحقیق أحمد محمد شاکر القاهرة: مکتبة لویس سرکیس.

9- الآبى، أبوسعد، منصور بن الحسین. (1990). نثر الدر، تحقیق منیر محمّد المدنى، مراجعة دکتور حسین نصار، ج 7، الهیئة المصریة العامة للکتاب.

10- بیهقی، ابراهیم بن محمّد. (1390). المحاسن و المساوی، بیروت: دار الصادر.

11- ثعالبی ابومنصور. (بى­تا)، الاعجاز و الایجاز، بغداد: مکتبة دار البیان.

12- جاحظ، ابوعثمان عمروبن بحر. (بى­تا). المحاسن و الأضداد، دار مکتبة العرفان.

13- دهخدا، علی اکبر. (1352). امثال وحکم، تهران: امیرکبیر.

14- الراغب الاصبهانى. (1420). ابوالقاسم حسین بن محمّد، محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء و البلغاء، حققه و ضبط نصوصه و علق حواشیه عمر الطباع، بیروت، شرکة دار الارقم.

15- الزمخشرى، ابوالقاسم محمود بن عمر. (1412). ربیع الأبرار و نصوص الأخبار، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.

16- سبزیان‌پور، وحید. (1384الف). «مقایسه حکمت در شاهنامه و متون عربى قرن سوم تا پنجم»، مجله‏ انجمن ایرانى زبان و ادبیات عربى، شماره 1، بهار 84، 127 تا 128.

17- ------------. (1384ب). «جستاری در کشف ریشه‏های ایرانی مفاهیم مشترک حکمی متنبی و فردوسی»، مجله فرهنگ، ویژه ادبیات، 95 تا 123.

18- -----------. (1385). «تأثیر ترجمه عربى کلیله و دمنه بر ادب عربی» معارف، دوره بیست و دوم، شماره پیاپى 64 و 65، ص 85 تا 114.

19- -----------. (1387الف). «مضامین شعر و ادب عربی در دیوان ایرج میرزا»، فصلنامه علمی و پژوهشی کاوش­نامه، سال نهم، شماره 17، 154- 208.

20- -----------. (1387ب). «تأثیر کلام على (ع) در ادب الصغیر»، مجله مقالات و بررسى­ها، دانشکده الهیات دانشگاه تهران، دفتر 88، 53-71.

21- ----------. (1388الف). «تأثیر پندهای انوشروان و بزرگمهر بر گلستان سعدی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، سال 17، شماره 64، صص 91-124.

22- ----------. (1388ب). «تأثیر نهج البلاغه در گلستان سعدی»، فصلنامه علوم اسلامی، دانشگاه پیام نور، سال اول، شماره صفر، صص 105-126.

23- ----------. (1389الف). «نقبی به روشنایی در جستجوی امثال ایرانی در نظم عربی»، مجله علمی و پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دوره جدید، سال اول، شماره 2، بهار 1389، ص 69-96.

24- ----------. (1389ب). «بازتاب عدالت ایرانیان در منابع عربی»، فصلنامه علمی پژوهشی لسان مبین، (پژوهش ادب عربی)، دانشگاه بین­المللی امام خمینی قزوین، سال دوم، دوره جدید، شماره 1، ص 127-155.

25- ----------. (1389ج). «کاوشی در جستجوی رشته­های طلایی از ایران باستان تا نیما»، مجموعه مقالات همایش کشوری افسانه، نقد و تحلیل شعر معاصر ایران از نیما تا امروز، اراک 29-28 مهر 1389، به کوشش علی اکبر کمالی نهاد، ص 384-359.

26- --------. (1390). «مقایسه حکمت‌های بزرگمهر در شاهنامه و منابع عربی»؛ کاخ بی­گزند، مجموعه مقالات همایش بین­المللی بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی در هزاره دوم، (3 لغایت 5 دیماه)، تدوین و تنظیم، مریم خلیلی جهانتیغ، 1695-1717.

27- ---------، و زهره باقری. (1389). «همت و کار مضاعف در شعر پروین اعتصامی»، کتاب ماه، ادبیات، سال چهارم، شماره 47، پیاپی 161، اسفند 1389، ص 13-21.

28- الطرطوشى، محمّد بن الولید. (1990). سراج­الملوک، تحقیق جعفر البیاتى، ریاض: الریس للکتب و النشر.

29- عنصرالمعالى، کیکاووس بن اسکندر. (1366). قابوس­نامه، به اهتمام غلامحسین یوسفى، تهران: علمى فرهنگى.

30- عوفی، سدیدالدین محمّد. (1384). جوامع الحکایات و لوامع الروایات، به کوشش جعفر شعار، تهران: علمی و فرهنگی.

31- الغزالى، ابوحامد. (1968). التبر المسبوک فى نصیحه الملوک، مکتبة الکلیات الازهریة.

32- غزالی، امام محمد. (1389). نصیحه الملوک، مصحح عزیزالله علیزاده، تهران: فردوس.

33- القیروانی، أبواسحاق بن علی الحصری. (1372). زهر الآداب و ثمر الآداب، مفصل و مضبوط و مشروح بقلم الدکتور زکی مبارک، الطبعة الثانیة، المصر: مطبعة السعادة.

34- الماوردى، أبوالحسن بن محمّد بن حبیب البصرى. (1407 هـ). أدب الدنیا و الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة.

35- المرزبانی، ابوعبیدالله محمّد بن عمران. (1964). نور القبس المختصر من المقتبس، عنی بتحقیقه رودلف زولهایم، دار النشر فرانتس شتاینر.

36- مستوفى، حمدالله. (1339). تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایى، تهران: امیرکبیر.

37- المیدانی، أبوالفضل. (2003). مجمع­الأمثال، تحقیق و شرح و فهرسة الدکتور قصی الحسین، بیروت: منشورات دار و مکتبة الهلال.

38- نفیسی، سعید. (1310). «ده پند انوشروان»، مجله ارمغان، سال دوازدهم، شماره نهم، ص 623 – 626.

39- وراوینى، سعدالدین. (1363). مرزبان­نامه، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: خرّمی.

40- الوطواط، الامام العلامة أبواسحاق برهان­الدین الکتبى المعروف بالوطواط. (بی­تا). غرر الخصائص الواضحة و النقائص الفاضحة، بیروت: دارالصعب.

41- وفایی، عباسعلی و رقیه کاردل ایلواری. (1390). «اشتراکات آموزه‌های اخلاقی بوستان سعدی و دیوان امام علی (علیه­السّلام)»، فصلنامه پژوهشنامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال سوم، شمارة دهم، 28- 1.

42- الیوسى، الحسن. (1402). المحاضرات فى اللغة و الأدب، تحقیق و شرح محمّد حجى و أحمد شرقاوى، بیروت، دارالغرب الاسلامی.