پایان‌بندی در داستان با رویکرد ادبیات تعلیمی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 6، دوره 3، شماره 11، آذر 1390، صفحه 111-134   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

علی محمدی¹؛ آرزو بهاروند²

¹ دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان

² کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان

چکیده

به طور کلی کنش روایتی یک داستان را می­توان بین دو وضعیت آغازین و پایانی در نظر گرفت. با وجود اهمیتی که دو عنصر آغاز و پایان به­ویژه در مباحث داستان‌نویسی مدرن دارند، در مقالات و گفتارهای مربوط به داستان­نویسی فارسی تقریبا هیچ­گونه توجهی به این موضوع نشده­ است. در این میان گفت­وگو دربارة پایان­بندی داستان به طور کلی نسبت به گفتارهایی که آغاز روایت را مورد بررسی قرار داده است، بیشتر مورد غفلت واقع شده­ است. پایان­بندی در حوزه­های مختلف هنر، از سینما گرفته تا موسیقی و نقاشی و معماری تا برسد به داستان و شعر، به­طور طبیعی مورد توجه هنرمند بوده است؛ اما در حوزة نظریه­های نقد، اگرچه اصطلاح پایان­بندی، اصطلاحی کهنه و قدیمی به شمار نمی­آید، در گفتارها و مقالات فارسی، خصوصاً در حوزة داستان و روایت، تقریبا هیچ مقالة مستقلی را نمی­توان یافت که به مقولة پایان­بندی پرداخته باشد؛ در حالی که در میان مقالات جهانی، خصوصاً در زمینة ادبیات، موضوع پایان‌بندی، جزو مباحث رایج و گستردة نقد داستان است. بسیاری از شاهکارهای منظوم و منثور ادب فارسی جنبة تعلیمی دارند؛ به این معنا که هدف اصلی گوینده از داستان، بیان نتیجه است و ارتباط منطقی و تنگاتنگی میان داستان و نتیجه­ای که از آن گرفته می­شود، برقرار است. در نوشتار حاضر، بررسی این عنصر در روایت کلاسیک(قصّه، حکایت، افسانه) و داستان مدرن و پیوند آن با پیرنگ داستان مورد توجه قرار گرفته­ است و تلاش شده ­است سیر تاریخی این عنصر و تحولات معنایی آن از منظر دیدگاه­های مختلف منتقدان مورد نقد و بررسی قرار گیرد. 

کلیدواژه‌ها

پایان‌بندی؛ روایت؛ متون فارسی؛ نقدادبی

مراجع

 

1- احمدی، بابک .(1389). از نشانه­های تصویری تا متن، تهران: مرکز.

2- --------- .(1379). چهار گزارش از تذکره­الاولیا، تهران: مرکز.

3- اخوت، احمد .(1371). دستور زبان داستان، اصفهان: فردا.

4- پارسی­نژاد، کامران .(1378). ساختار و عناصر داستان، تهران: حوزة هنری.

5- پاینده، حسین .(1388). نقد ادبی و دموکراسی، تهران: نیلوفر.

6- پراپ، ولادیمیر .(1386). ریخت­شناسی قصّه­های پریان، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران: توس.

7- پورنامداریان، تقی .(1380). در سایة آفتاب، تهران: سخن.

8- تودوروف، تزوتان .(1388). بوطیقای نثر، ترجمة انوشیروان گنجی­پور، تهران: نی.

9- توکلی، حمیدرضا .(1389). از اشارت­های دریا(بوطیقای روایت در مثنوی)، تهران: مروارید.

10- حافظ، شمس­الدین محمد .(1381). دیوان حافظ، به تصحیح سایه، تهران: کارنامه.

11- ستاری، جلال .(1378). پژوهشی در قصّة شیخ صنعان و دختر ترسا، تهران: مرکز.

12- سعدی، مصلح بن عبدالله .(1384). کلیات سعدی، به تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: محمد.

13- سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم .(1374). حدیقه‌الحقیقه، به کوشش مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.

14- شمیسا، سیروس .(1383). انواع ادبی، تهران: فردوس.

15- فریدالدین عطّار نیشابوری .(1348). منطق الطیر، تصحیح سید صادق گوهرین، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

16- ------------------ .(1360). تذکره الاولیا، تصحیح محمد استعلامی، تهران: زوّار.

17- فردوسی، ابوالقاسم .(1387). شاهنامه، به تصحیح سعید حمیدیان، تهران: قطره.

18- کوزر، لوئیس .(1386). زندگی و اندیشة بزرگان جامعه­شناسی، ترجمة محسن ثلاثی، تهران: علمی.

19- گنجی، حمزه .(1389). آزمون­های روانی، تهران: ساوالان.

20- مارتین، والاس .(1386). نظریه­های روایت، ترجمة محمد شهبا، تهران: هرمس.

21- محمدی، محمدهادی .(1378). فانتزی در ادبیات کودکان، تهران: روزگار.

22- مختاری، محمد .(1379). حماسه در رمز و راز ملّی، تهران: توس.

23- مستور، مصطفی .(1386). مبانی داستان کوتاه، تهران: مرکز.

24- مقدادی، بهرام .(1378). فرهنگ اصطلاحات ادبی و نقد ادبی؛ از افلاطون تا عصر حاضر، تهران: فکر روز.

25- مهدی­پور عمرانی، روح الله .(1389). آموزش داستان‌نویسی، تهران: تیرگان.

26- نجفی بشردوست، محمد .(1382). گشایش و بست روایی در افسانه­های هزار و یک‌شب(پایان‌نامه)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

27- نظامی گنجه­ای، الیاس بن یوسف .(1388). کلیات نظامی، به تصحیح وحید دستگردی، به اهتمام پرویز بابایی، تهران: نگاه.