بررسی تطبیقی اشعار تعلیمی فردوسی و حافظ

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 8، دوره 3، شماره 11، آذر 1390، صفحه 153-175   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسنده

احمدرضا یلمه ها

 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان

چکیده

شعر تعلیمی، شعری است که هدف اصلی سراینده، آموزش حکمت و اخلاق، همچنین تشریح و تبیین مسایل و اندیشه‌های مذهبی، تربیتی، فلسفی و مضامین پندگونه باشد. بیان آموزه‌های اخلاقی و حکمی در شعر فارسی از اوایل سدة چهارم هجری آغاز شد و به تدریج در بیشتر قالب­های شعری جلوه‌گری نمود. اشعار تعلیمی گاه به صورت جداگانه و مستقل است؛ همانند منظومه‌ها و داستان­هایی که منحصراً به آموزه‌های تعلیمی می‌پردازد و گاه در دیگر آثار ادبی پراکنده است. «شاهنامه» فردوسی و «دیوان» حافظ از لحاظ اشتمال و احتوا بر مفاهیم و مضامین پندگونه از بی‌نظیرترین آثار ادبی است که علاوه بر جنبة حماسی و غنایی همواره از دیرباز، به عنوان مرام­نامه و دستورنامة زندگی مورد توجه خواص و عوام بوده است. نکته‌ای که اساس این پژوهش بر آن استوار است نوع بیان مضامین اخلاقی و اندیشه‌های حکمی و پندگونة این دو شاعر بلندآوازه است. لحن و بیان یکی رویکردی تفصیلی دارد و آن دیگری شیوة مختصرگویی را در پیش گرفته است؛ کلام یکی صریح و روشن و دیگری مرموز و طنزآلود و مبهم؛ شیوه‌ها و گونه‌های متفاوت و مجزایی که این پژوهش سعی دارد به ارائة نمونه‌هایی از آن بپردازد. 

کلیدواژه‌ها

شعر تعلیمی؛ ادب حماسی؛ ادب غنایی؛ فردوسی؛ حافظ؛ لحن و بیان

مراجع

 

1- اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1370). جام جهان­بین، تهران: جامی.

2- -------------------. (1383). چهار سخنگوی وجدان ایران، تهران: قطره.  

3- حافظ، شمس‌الدین محمّد. (1370). دیوان، به تصحیح علامه محمّد قزوینی و اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر.

4- رنجبر، احمد. (1369). جاذبه‌های فکری فردوسی، تهران: امیرکبیر.

5- ریاحی، محمدامین. (1368). گلگشت در شعر و اندیشه حافظ، تهران: علمی.

6- فردوسی، ابوالقاسم. (1384). شاهنامه، بر پایة چاپ مسکو، تهران: هرمس.

7- فرشیدورد، خسرو. (1373). دربارة ادبیات و نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.

8- مرتضوی، منوچهر. (1385). فردوسی و شاهنامه، تهران: توس.