اخلاق فردی و اجتماعی در «صفوة‌الصفا»

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 9، دوره 3، شماره 10، شهریور 1390، صفحه 29-63   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

مهین پناهی¹؛ ثریا کریمی یونجالی²

¹ دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا (س)

² دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا

چکیده

نوشته حاضر به شیوة تحلیل محتوایی در صدد پاسخ به این پرسش است که شیخ صفی با کدامیک از تعالیم اخلاق عارفانه توانست حوزة وسیعی از ممالک اسلامی و غیر اسلامی را تحت نفوذ تعلیمات خود قرار دهد؟
شیخ صفی به عنوان عارف واصل، به اهمیت تربیت و مهار نفس در اخلاق فردی توجه دارد و خطر آن را برای مریدان تشریح می‌کند. از دیدگاه شیخ صفی سالک باید با جهاد اکبر، سرزمین درون را از ماسوی الله پیراسته سازد، خودمحوری را به خدامحوری مبدّل کند و به جای آن که بندگی نفس کند، خداوند نفس شود. از دیدگاه شیخ صفی، سلاح‌های مبارزه با اغراض و صفات نفسانی ذکر و مجاهدت و ریاضت است. وی به طهارت باطن و تزکیة قلب از طریق نگهداشت جوارح اهمیت می‌دهد و در اخلاق اجتماعی نیز- برخلاف نقدهایی که در این باره نسبت به صوفیه شده است- خانواده‌ای موفق است؛ وی همچنین خانواده و مردم را به علت اهتمام به امور اخروی ترک نگفته؛ بلکه مشاغل اجتماعی و کسب و کار سرلوحة زندگی او بوده است.

کلیدواژه‌ها

شیخ صفی؛ صفوة‌الصفا؛ تعالیم اخلاق فردی؛ تعالیم اخلاق اجتماعی

مراجع

 

1- ابن بزّاز اردبیلی .(1376). صفوة‌الصفا، تصحیح غلا‌مرضا طباطبایی مجد، تبریز: زریاب.

2- پناهی، مهین .(1378). اخلاق عارفان، تهران: روزنه.

3- حسینی استرآبادی، سید حسین بن مرتضی .(1366). تاریخ سلطانی از شیخ صفی تا شاه صفی، به کوشش احسان اشراقی، تهران: علمی.

4- ژولی، ژان .(1383). تصوف و صوفیه، ترجمة فائزه قربانی جویباری، ناژ.

5- سهروردی، شهاب‌الدین .(1386). عوارف‌المعارف، ترجمه ابومنصور بن عبدالمؤمن اصفهانی، به اهتمام قاسم انصاری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

6- طباطبایی مجد، غلامرضا .(1376). دردطلب (آراواحوالشیخصفی‌الدیناردبیلی)، تبریز، ابو.

7- فائقی، ابراهیم .(1375). آذربایجان در مسیر تاریخ ایران، ج2 ، تبریز: چهر تبریز.

8- کاشانی، عزالدین .(1376). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح جلال‌الدین همایی: هما.

9- مایل هروی، نجیب .(1377). جامی، تهران: طرح نو.

10- موحد، صمد .(1381). صفی‌الدین اردبیلی (چهره اصیل تصوف آذربایجان)، تهران: طرح نو.

11- مولوی، جلال‌الدین محمد .(1369). فیه ما فیه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.

12- مینوی، مجتبی .(1372). احوال و اقوال شیخ ابوالحسن خرقانی، تهران: طهوری.

13- هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان .(1387). کشف‌المحجوب، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران: سروش.