پند داستان‌های مبتنی بر پیشگویی در متون ادبی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 11، دوره 3، شماره 10، شهریور 1390، صفحه 83-102   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسنده

تیمور مالمیر

 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان

چکیده

مطابق قرآن کریم، فقط خداوند از غیب آگاه است. امکان غیب‌گویی از سوی پیامبر یا ائمه در مواردی است که حکمت خداوند ایجاب کند. بنابراین، لازم است روشن شود نقل پیشگویی‌ها در متون ادبی در قالب بیان خواب یا اخبار منجمان و طالع‌بینان چه هدفی دارد؟ هدف اصلی پیشگویی‌ها آن است که هرچه انسان انجام می‌دهد نتیجة تدبیر و عملکرد خود اوست. نقل روایت‌هایی که بیانگر موافق آمدن تدبیر شخص با آگاهی از عاقبت کار است، پندی است برای انسان که حدّ انسانی خود را نگه دارد؛ چون دانایی او نسبت به مسائلی که به وی مربوط نیست برای او توانایی ایجاد نمی‌کند. در برخی موارد نیز پیشگویی، شیوه‌ای است که خردمندان برای پند دادن به حاکمان ستمگر در پیش گرفته‌اند. گاهی نیز ادعای پیشگویی، شیوه‌ای برای عملی کردن تدبیرهای پنهان است. 

کلیدواژه‌ها

ادب تعلیمی؛ پند و اندرز؛ طالع‌بینی؛ غیب‌گویی؛ علم احکام نجوم؛ فال

مراجع

 

1- قرآن کریم

2- اسفراینی، شاهفور بن طاهر .(1375). تاج‌التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم، جلد اول و دوم، تصحیح نجیب مایل هروی و علی اکبر خراسانی، تهران: علمی و فرهنگی.

3- افلاکی، شمس‌الدین احمد .(1362). مناقب‌العارفین، به کوشش تحسین یازیچی، تهران: دنیای کتاب.

4- خواجوی کرمانی، محمود بن علی .(1370). گل و نوروز، به اهتمام و کوشش کمال عینی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

5- دانش‌پژوه، محمدتقی (مصحح) .(1345). یواقیب العلوم و دراری النجوم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

6- سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم .(1374). حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقه، تصحیح و تحشیه مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.

7- سورآبادی، ابوبکر عتیق نیشابوری .(1381). تفسیر التفاسیر مشهور به تفسیر سورآبادی، تصحیح سعیدی سیرجانی، تهران: فرهنگ نشر نو.

8- سهروردی، شهاب‌الدین یحیی .(1372). مجموعة مصنفات شیخ اشراق (مجموعة آثار فارسی شیخ اشراق)، جلد سوم، تصحیح حسین نصر، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

9- صرفی،‌ محمدرضا .(1386). «افلاک و اختران در مثنوی»، مجله گوهر گویا، سال اول، شماره دوم، صص124-103.

10- طوسی، محمد بن محمود بن احمد .(1382). عجایب‌المخلوقات، تصحیح منوچهر ستوده، تهران: علمی و فرهنگی.

11- فردوسی، ابوالقاسم .(1374). شاهنامه، بر اساس چاپ مسکو، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

12- فضل‌الله همدانی، رشیدالدین .(1386). جامع‌التواریخ (تاریخ بنی‌اسرائیل)، تصحیح و تحشیه محمد روشن، تهران: میراث مکتوب.

13- قطران تبریزی، شرف‌الزمان ابومنصور .(1362). دیوان (از روی نسخة محمد نخجوانی)، تهران،: ققنوس.

14- کویاجی، جهانگیر کوروجی .(1380). بنیادهای اسطوره و حماسة ایران، گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه، تهران: آگه.

15- مالمیر، تیمور .(1385). «ساختار داستان رستم و اسفندیار»، نشریة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، ادبیات و زبان، دورة جدید،‌ شمارة ‌19(پیاپی16)، صص184-163.

 

16- مدنی‌الشیرازی، علی خان .(1414). ریاض‌السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین (ع)، تحقیق محسن الحسینی الامینی، جلد الاول، قم: الاسلامی.

17- مولوی، جلال‌الدین .(1368). مثنوی، به اهتمام رینولد نیکلسون، تهران: مولی.

18- میبدی، ابوالفضل .(1361). کشف‌الاسرار و عدة الابرار، به اهتمام علی اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.

19- نظامی گنجه‌ای، الیاس بن یوسف .(1363). سبعه حکیم نظامی گنجه‌ای (لیلی و مجنون)، تصحیح وحید دستگردی، تهران: علمی.

20- نورانی‌وصال، عبدالوهّاب و غلام‌رضا افراسیابی (مصحح) .(1368). فرائد السلوک (نثر فارسی قرن هفتم هجری) تهران: پاژنگ.

21- ویشنو شرما .(1363). پنچاکیانه یا پنج داستان (کلیله و دمنه)، ترجمه مصطفی خالقداد هاشمی، تحقیق و تصحیح و مقدمة جلالی نائینی و عابدی و تاراچند، تهران: اقبال.

22- یافعی، ابی محمد عبدالله بن اسعد بن علی بن سلیمان .(2000). نشر المحاسن الغالیه فی فضل المشایخ الصوفیه اصحاب المقامات العالیه،‌ وضع حواشیه خلیل عمران المنصور،‌ بیروت: دار الکتب العلمیه.