پژوهشی دربارة جایگاه ادبیات تعلیمی در قصاید پارسی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 12، دوره 3، شماره 10، شهریور 1390، صفحه 103-122   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

ناصر محسنی‌نیا¹؛ محمدرضا برزگر خالقی²؛ وحیده نوروززاده چگینی³

¹ دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه باهنر کرمان

² دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

³ دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین

چکیده

 
ادبیات تعلیمی، یکی از مهم‌ترین انواع ادبی است که در فرهنگ و ادبیات هر کشوری یافت می‌شود و سعی در پرورش قوای روحی و صفات نیک اخلاقی انسان‌ها دارد. این نوع ادبی در بسیاری از آثار شاعران ایرانی وجود دارد. آثاری که به شیوه‌های گوناگون به تعلیم مردم و آموزه‌های اخلاقی ایشان اشاره دارد. شعرا با استفاده از صنایع مختلف ادبی، کلامی پر از پند و اندرز می‌سرایند و با استفاده از تمثیل‌های مختلف به فهم مسائل خوب و بد زندگی کمک می‌کنند.
این مقاله که جایگاه ادبیات تعلیمی در قصاید را مورد بررسی قرار می‌دهد، به سیر تحول این نوع ادبی و تعلیمات دینی و مذهبی، آموزش‌های اخلاقی- عرفانی و تعلیمات سیاسی- اجتماعی در قصاید شاعران بزرگ قصیده‌سرای پارسی می‌پردازد. 

کلیدواژه‌ها

قصیده؛ ادبیات تعلیمی؛ آموزه‌های اخلاقی؛ آموزه‌های دینی و مذهبی؛ آموزه‌های عرفانی؛ آموزه‌های سیاسی و اجتماعی

مراجع

 

1- ادیب‌الممالک فراهانی قائم مقامی، میرزا محمدصادق. (1380). دیوان کامل ادیب الممالک فراهانی، ج1، مجتبی برزآبادی(مصحح)، تهران: فردوس.

2- اسکارپیت، روبر. (1374). جامعه‌شناسی ادبیات، ترجمة مرتضی کتبی، تهران: سمت.

3- اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1370). جام جهان بین، تهران: جامی.

4- اعتصامی، پروین. (1363). دیوان قصائد و مثنویات و تمثیلات و مقطعات پروین اعتصامی، تهران: ابوالفتح اعتصامی.

5- بهار، محمدتقی .(1368). دیوان اشعار محمدتقی بهار(ملک‌الشعرا)، ج1، تهران: توس.

6- تجلیل، جلیل و مرتضی فلاح. (1380). «شعر و شاعران از دیدگاه نورالدین عبدالرحمنجامی»، ضمیمة مجلة دانشگاه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص1-25.

7- جامی، عبدالرحمان .(1378). دیوان جامی، 2ج، اعلاخان افصح‌زاد (مقدمه و تصحیح)، زیر نظر دفتر نشر میراث مکتوب، تهران: مرکز مطالعات ایرانی.

8- خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل بن علی نجار .(1368). دیوان خاقانی شروانی، به کوشش دکتر ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.

9- ذاکرحسین، عبدالرحیم. (1379). ادبیات ایران پیرامون استعمار و نهضت‌های آزادی‌بخش، تهران: دانشگاه تهران.

10- رزمجو، حسین. (1382). نقد و نظری بر شعر گذشتة پارسی از دیدگاه اخلاق اسلامی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

11- زرین‌کوب، عبدالحسین. (1370). با کاروان حله (مجموعه نقد ادبی)، تهران: علمی.

12- سعدی، مصلح بن عبدالله .(1376). کلیات سعدی، به اهتمام محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.

13- سنایی، حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم .(1362). دیوان حکیم سنایی غزنوی، به سعی و اهتمام مدرس رضوی، تهران: کتابخانه سنایی.

14- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1383). تازیانه‌های سلوک (نقد و تحلیل چند قصیده از حکیم سنایی)، تهران: آگاه.

15- طغیانی، اسحاق. (1382). شرح مشکلات حدیقه سنایی، اصفهان: دانشگاه اصفهان.

16- عراقی، شیخ فخرالدین ابراهیم همدانی .(1373. دیوان عراقی، مقدمه سعید نفیسی، حواشی م. درویش، تهران: جاویدان. 

17- عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین محمد .(1362). دیوان عطار، به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی، تهران: علمی و فرهنگی.

18- عنصری بلخی، ابوالقاسم حسن بن احمد. (1363). دیوان عنصری بلخی، تصحیح و مقدمه دکتر سید محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابخانه سنایی.

19- فراهانی، میرزا ابوالقاسم قائم مقام .(1366). دیوان اشعار میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی به انضمام مثنوی جلایرنامه، تصحیح و حواشی سید بدرالدین یغمایی، تهران: شرق.

20- فرخی سیستانی، علی بن جولوغ .( 1355). دیوان فرخی سیستانی، تهران: وزارت اطلاعات و جهانگردی.

21- مشرف، مریم. (1389). جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران: سخن با همکاری دانشگاه شهید بهشتی.

22- منوچهری دامغانی، ابوالنجم احمد بن قوص .( 1363). دیوان منوچهری دامغانی، به کوشش دکتر محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.

23- میرزاده عشقی .(1375). کلیات میرزاده عشقی، به کوشش سید هادی حائری (کوروش)، تهران: جاویدان.

24- ناصرخسرو قبادیانی. (1378). دیوان اشعار ناصرخسرو، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.

25- نظامی گنجه‌ای .(1383). گنجینه حکیم نظامی گنجه‌ای، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، تهران: قطره.

26- نفیسی، سعید .(1336). محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، تهران: امیرکبیر.

27- نیکوبخت، ناصر. (1380). هجو در شعر پارسی: نقد و بررسی شعر هجوی از آغاز تا عصر عبید، تهران: دانشگاه تهران.