برخی از اصطلاحات فلسفی در شعر ناصر خسرو

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 1، دوره 3، شماره 9، خرداد 1390، صفحه 1-16   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسنده

مهدی محقق

 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج

چکیده

بلخ در زمان ناصر خسرو از جمله مراکز اندیشه‌های عقلی و فلسفی محسوب می‌شد که افرادی نظیر ابوزید بلخی (حافظ خراسانی)، کعبی بلخی و شهید بلخی را در خود پرورش داده  بود. ناصر خسرو در این محیط و در زمانی می‌زیست که فلسفه و دین در برابر هم قرار گرفته بود. او علیرغم آشنایی با فلسفه، در نتیجة تعالیم داعیان اسماعیلی، متمایل به نوعی کلام بود. نزاع و کشمکش میان اهل دین و اهل فلسفه، ناصرخسرو را بسیار دلتنگ می‌کرد. بنابراین او می‌کوشید مشکلات دینی و معضلات فلسفی را با هم تلفیق کند و با هر گروه، با زبان و اصطلاحات خاص آنها سخن گوید. او در برابر اهل دین به آیات قرآن و اخبار رسول، صلّی الله علیه و آله و سلّم، تملک می‌جست و در برابر فلاسفه از برهان‌های عقلی و مقدمات منطقی استفاده می‌کرد. در این مقاله برخی از اصطلاحات فلسفی موجود در دیوان او بررسی می‌شود؛ البته فلسفه در مفهوم عام آن که شامل منطق و کلام هم می‌شود مورد نظر بوده است.

کلیدواژه‌ها

ناصرخسرو؛ دیوان؛ فلسفه؛ کلام؛ منطق

مراجع

 

1- ابن قتیبه .(1963). عیون الاخبار، ج1، قاهره.

2- ابونواس .(1953). دیوان، قاهره.

3- بیهقی، علی بن زید .(1935). تتمه صوان‌الحکمه، لاهور.

4- جرجانی، میرسید شریف .(1357). التعریفات، قاهره.

5- سبزواری، ملاهادی .(1348). غررالفرائد، تصحیح و مقدمه مهدی محقق، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل.

6- سلمیه .(1956). خمس رسائل اسماعیلیه، سوریه.

7- مبشربن فاتک .(1958) .مختارالحکم و محاسن الکلم، مادرید.

8- محقق، مهدی .(1355). بیست گفتار، تهران.

9- --------- .(1382). اسماعیلیه، تهران.

10- ملاصدرا .(1381). خلق الاعمال، اصفهان.

11- الموید فی الدین شیرازی .(1949). دیوان، قاهره.

12- ناصرخسرو .(1353). دیوان، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران.

13- -------- .(1308). دیوان، سید نصرالله تقوی،‌ تصحیح تقوی و سید حسن نقی‌زاده، تهران

14- -------- .(1332). جامع الحکمتین، تهران.

15- -------- .(1940). خوان الاخوان، قاهره.

16- -------- .(1341). زاد المسافرین، برلن.