مبانی زیبایی‌شناسی استعاره از دیدگاه عبدالقاهر جرجانی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 1، دوره 2، شماره 8، اسفند 1389، صفحه 1-29   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

چکیده

استعاره از مباحثی است که از گذشتة دور ذهن متفکّران حوزه‌های مختلف علوم بشری را در سراسر گیتی به خود مشغول داشته است. در حوزة ادب، از آنجایی که استعاره بزرگ‌ترین کشف هنرمند و عالی‌ترین امکانات در حیطة هنری و از کارآمدترین ابزار تخیّل و به اصطلاح نقّاشی در کلام است مورد توجّه ویژه ادیبان و ناقدان برجسته بوده و هست. بلاغت‌دانان اسلامی نیز که بسیاری از بزرگان ایشان ایرانیانی بوده‌اند که زبان عربی را در آغاز به درس آموخته‌اند، مانند دیگر پژوهشگران عرصة ادبیّات جهانی دربارة این صنعت بلاغی ژرف‌اندیشی‌ها کرده‌اند. از جملة ناقدان و بلاغت‌دانان برجسته اسلامی عبدالقاهر جرجانی (متوفّی 471 ق) است که با تلاش روشمند خود موفّق شد به افق‌های بی‌سابقه‌ای در مطالعات ادبی و زبانی از جمله استعاره دست یابد که تا آن زمان سابقه نداشت. او معیارهایی را به عنوان مبانی زیبایی‌شناسی استعاره ارائه کرده است که در این مقاله سعی بر آن است، هر چند مختصر، به تبیین این مبانی پرداخته شود.

کلیدواژه‌ها

بلاغت؛ استعاره؛ زیبایی‌شناسی؛ عبدالقاهر جرجانی

مراجع

 

1- قرآن مجید

2- ابن منظور، جمال الدین محمد مکرم .( 1363ق). لسان‌العرب، قم: ادب الحوزة.

3- الآمدی، حسن بن بشر .(بی‌تا). الموازنه بین شعرأ بی‌تمام و البحتری، تحقیق احمد صقر، دارالمعارف.

3- ابن قتبیه، عبدالله بن مسلم .(1973م). تأویل مشکل القرآن، تحقیق احمد صقر، القاهره: دارالتراث.

4- ابن المعتز، عبدالله .(1979). البدیع، تحقیق کراتشو فسکی، مکتبه المثنی.

5- ابودیب، کمال .(1384). صور خیال در نظریه جرجانی، ترجمه فرزان سجودی و فرهاد ساسانی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات هنری.

6- ابوهلال العسگری، حسن بن عبدالله .(بی‌تا). الصناعتین فی الکتابه و الشعر، تحقیق علی محمدالبجاوی و محمد ابوالفضل ابراهیم، مطبعه عیسی البابی الحلبی.

7- الجاحظ .(1926م). عمرو بن محبوب، البیان التبین، تحقیق و شرح حسن السندوبی، مصر: المکتبه التجاری.

8- الجرجانی، عبدالقاهر .(1997). دلائل الأعجاز، شرح و تعلیق محمد التنجی، بیروت: دارالکتاب العربی.

9- ----------- .(1368). دلائل الإعجاز، ترجمه سید محمد رادمنش، مشهد: آستان قدس رضوی.

10- ------------- .(2005). اسرارالبلاغه، تحقیق محمد الإسکندرانی و م. مسعود، بیروت: دارالکتاب العربی.

11- ----------- .(1370). اسرارالبلاغه، ترجمه جلیل‌تجلیل، تهران: دانشگاه تهران.

12- الهاشمی بک، احمد .(1414ق). جواهرالبلاغه، مطبعه امیر، قم: مکتبه مصطفوی.

13- حسین، عبدالقادر .(1998). أثر النحاه فی البحث البلاغی، القاهره: دار غریب للطباعه و النشر.

14- خلف، شعیب .(2009). التشکیل الإستعاری فی شعر ابی العلاء المعری، دارالعم والإیمان.

15- رز غریب .(1378). نقد بر مبنای زیبایی‌شناسی و تأثیر آن در نقد عربی، ترجمه نجمه رجایی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

16- الرمانی، علی بن عیسی .(1986). النکت فی اعجاز القرآن، ضمن ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن، تحقیق محمد خلف الله و محمد زغلول سلام، القاهره: دارالمعارف.

17- ریچارد، ا.آرمسترانگ .(1382). فلسفه بلاغت، ترجمه علی محمدی آسیابادی، تهران: قطره.

18- السامرایی، مهدی صالح .(1977). المجاز فی البلاغه العربیه، سوریه: دارالدعوه.

19- سلوم، تامر .(1983). نظریه‌اللغه و الجمال فی‌النقد العربی، اللاذقیه: دارالحوار للنشر.

20- شفیعی کدکنی، محمدرضا .(1378). صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.

21- عبّاس، محمّد .(1387). عبدالقاهر جرجانی و دیدگاه‌های نوین در نقد ادبی، ترجمه مریم مشرف، تهران: چشمه.

22- عبدالحسینی، حسین .( 90-1389). استعاره از دیدگاه عبدالقاهر جرجانی، پایان‌نامه دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.

23- ------------- .(1378). بلاغت‌نویسان و استعاره، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت معلّم.

24- علی دهمان، احمد .(2000). الصوره البلاغیه عبدالقاهر الجرجانی، دمشق: مکتبه الاسد.

25- قدامه بن جعفر .(1302ق). نقدالشعر، قسطنطنیه: مطبعه الجوائب.

26- مطلوب، احمد .(1973). عبدالقاهر الجرجانی بلاغته و نقده، بیروت: وکاله المطبوعات.

27- ناصف، مصطفی .(بی‌تا). الصوره الأدبیه، بیروت: دارالأندلس.

28- وحیدیان کامیار، تقی .(1379). بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، تهران: نیل.