مقایسه خسرو و شیرین شهاب ترشیزی با خسرو و شیرین نظامی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 2، دوره 2، شماره 8، اسفند 1389، صفحه 30-58   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

چکیده

پس از سرودن خمسه توسط نظامی، بویژه دو اثر مشهور غنایی او؛ یعنی لیلی و مجنون و خسرو و شیرین، بسیاری از شاعران در صدد برآمدند که به تقلید از این آثار منظومه‌هایی پدید آورند. یکی از این مقلدان، شهاب ترشیزی شاعر سده دوازدهم و آغاز سده سیزدهم است. شهاب دو منظومه غنایی به نام‌های یوسف و زلیخا و خسرو و شیرین دارد که اولی را به تقلید از جامی و دومی را به پیروی از نظامی سروده است. شهاب در مثنوی خسرو و شیرین به دو منظومه نظامی و برخی از منابع دیگر مثل شاهنامه نظر داشته است. دو منظومه نظامی یکی هفت پیکر است که شهاب در وزن و برخی از شیوه‌های داستان‌پردازی، بویژه در «هفت مجلس»، به آن نظر داشته است دیگری به خسرو و شیرین که وی ماجرای عشق خسرو به شیرین را تقریباً نظامی‌گونه بیان می‌کند. با وجود این چند تفاوت عمده در مثنوی شهاب با خسرو و شیرین نظامی دیده می‌شود:
1- وزن: وزن مثنوی شهاب فاعلاتن مفاعلن فعلن یعنی بحر خفیف است و از این جهت به هفت پیکر شبیه است.
2- در شیوه داستان‌پردازی نیز «هفت مجلس» به شیوه هفت پیکر است.
3- بسیاری از داستان‌های فرعی در مثنوی شهاب حذف شده و برخی از شخصیت‌های داستان او نیز با شخصیت‌های هفت پیکر متفاوت است.

کلیدواژه‌ها

نظامی؛ شهاب ترشیزی؛ خسرو و شیرین؛ هفت پیکر

مراجع

 

1- رادفر، ابوالقاسم .(1371). کتابشناسی نظامی گنجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

2- شهاب ترشیزی، خسرو و شیرین، نسخه خطی، به شمارة 13522 کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

3- ضیاء‌الدین نخشبی .(1372). طوطی‌نامه، تهران: منوچهری.

4- طسوجی تبریزی، عبداللطیف .(1382). هزار و یک شب، تهران: طرح نو.

5- فخرالزمانی، عبدالنبی بن خلف .(1362). تذکره میخانه، تصحیح احمد گلچین معانی، تهران: اقبال.

6- فردوسی، ابوالقاسم .(1965). شاهنامه، مسکو: آکادمی علوم اتحاد شوروی.

7- نظامی، الیاس .(1363الف). هفت پیکر، تصحیح وحید دستگردی، تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی.

8- ------------- .(1363 ب). خسرو و شیرین، تصحیح وحید دستگردی، تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی.

9- مولوی، جلال‌الدین محمد .(1363). مثنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: امیرکبیر.

10- هدایت، رضا قلی‌خان .(1340). مجمع الفصحا، تهران: امیر کبیر.