مقایسه موضوعی کلیله و دمنه(بهرامشاهی) و حدیقه سنایی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 7، دوره 2، شماره 8، اسفند 1389، صفحه 169-187   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

چکیده

 
ابوالمعالی نصرالله منشی و حکیم سنایی از نام‌آوران بزرگ ادب فارسی هستند که حدوداً معاصر یکدیگر زیست کرده­اند (با اندک تقدّم تاریخی که از حیث زندگی محتملاً برای سنایی قائلیم) و دو اثر سترگ «حدیقه الحقیقه» و «کلیله و دمنه» را به زبان و فرهنگ غنی فارسی ارزانی کرده­اند؛ دو اثری که چون دو ستاره رخشنده در فلک بهرامشاهی درخشیدن گرفته­اند. هرچند که ظاهراً ابوالمعالی به کار ترجمه «کلیله و دمنه» ابن مقفّع پرداخته است ولی می‌دانیم توانمندی مترجم در حیطة زبان و ادب فارسی و عربی او را بر آن داشته است که چرب‌دستی کند و- به موازات تعهّد و تقیِّد به متن اصلی– متن ابن مقفّع را به آیات قرآنی و احادیث نبوی و امثال و اشعار شاعران عرب و عجم بیاراید و خود خواسته است که در بسط سخن و کشف اشارات آن اشباعی رود و از این حیث مسلماًٌ خود آفرینشگری دگر است. به همین سبب نگارنده در این گفتار به مقایسة موضوعی و محتوایی این دو اثر پرداخته است تا میزان تاثیرپذیری آنها را بر یکدیگر در فضای فرهنگی عصر غزنویان با تکیه بر حکایات، امثال، اشعار، تلمیحات، تعابیر و اصطلاحات خاص، مورد ارزیابی قرار دهد که خود به خود اثرات متن ابن مقفّع بر سنایی نیز تا حدی مکشوف می‌شود.

کلیدواژه‌ها

کلیله و دمنه؛ حدیقه سنایی؛ نصرالله منشی؛ سنایی؛ ابن مقفّع

مراجع

 

1- انجوی شیرازی، میرجمال­الدین­حسین بن­ فخرالدین­حسن. (1351). فرهنگ جهانگیری، تصحیح رحیم عفیفی، مشهد: دانشگاه فردوسی.

2- ابراهیم بن علی احدب. (1312 ق). فرائداللآل فی­مجمع­الامثال فی مجمع الامثال، 2جلد، بیروت: الطرابلس الحنفی.

3- ابن مقفع. (1924). کلیله و دمنه عربی، به اهتمام لویس شیخو الیسوعی، بیروت.

4- ابوالمعالی نصرالله منشی. (1367). کلیله و دمنه، تصحیح و توضیح مجتبی مینوی، تهران: انتشارات دانشگاه.

5- -----------------. (1319). کلیله و دمنه، تصحیح عبدالعظیم قریب، تهران.

6- درّی، زهرا. (1387). شرح دشواری­هایی از حدیقه سنایی، تهران: زوّار.

7- دهخدا، علی اکبر. (1374). امثال و حکم، دوره 4 جلدی، تهران: امیرکبیر.

8- زمانی، کریم.(1373). شرح جامع مثنوی، تهران: اطلاعات.

9- سنایی، مجدود بن آدم. (1374). حدیقه­الحقیقه، به اهتمام مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.

10- ----------- .(1385). دیوان سنایی. تصحیح مدرس رضوی، کتابخانه سنایی.

11- ------------ .(1336). دیوان سنایی. به کوشش مظاهر مصفا، تهران: امیرکبیر.

12- ------------ .(1348). مثنوی‌های حکیم سنایی به انضام کارنامه بلخ، تصحیح مدرس رضوی، تهران: دانشگاه.

13- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1376). تازیانه‌های سلوک، تهران: آگاه.

14- شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی .(1320). دیوان حافظ، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: زوار.

15- عبید زاکانی. (1382). کلیّات عبید زاکانی، تصحیح و شرح پرویز اتابکی، تهران: زوّار.

16- محجوب، محمّدجعفر. (1349). دربارۀ کلیله و دمنه، تهران: خوارزمی.

17- محمد حسین بن خلف تبریزی. (1361). برهان قاطع، به اهتمام دکتر معین، تهران: امیرکبیر.

18- مدرس رضوی، محمدتقی. (1344). تعلیقات حدیقه­الحقیقه، تهران: علمی.

19- مستملی بخاری، ابوابراهیم اسماعیل بن محمد. (1366). شرح التعرّف لمذهب التصوف، تصحیح محمد روشن، ربع سوم، تهران: اساطیر.

20- مسعود سعد سلمان. (1362). دیوان مسعود سعد سلمان، به کوشش رشید یاسمی، تهران: امیرکبیر.

21- معین، محمد .(1371). فرهنگ فارسی معین، تهران: امیرکبیر.

22- نجم‌الدین رازی .(1366). مرصادالعباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.

23- یاحقی، محمدجعفر. (1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیّات فارسی، تهران: سروش.