بررسی و تحلیل نماد «دریا» در آثار عطار

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 8، دوره 2، شماره 8، اسفند 1389، صفحه 183-202   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

چکیده

بررسی و تحقیق در شعر عطار نشان می‌دهد که رمز و نماد در بیان مفاهیم، آموزه‌ها و افکار عرفانی بسیار مورد توجه او بوده است. ساختار برخی از آثار عطار از جمله الهی‌نامه و منطق‌الطیر نمادین است، اما گاهی نیز رمز و نماد در قالب الفاظ و کلمات پدیدار می‌شود که در این مورد تنها واژگان در معنای فرا واقعی خود به کار می‌روند. یکی از این واژگان، دریاست که در تقابل با واژگانی چون قطره، شبنم، موج، ماهی، گوهر و... مفهوم و معنای متفاوت می‌یابد. عطار از این نماد برای تبیین مفاهیم متعدد و متنوعی استفاده کرده است. بیشترین نمود این واژه‌ها در آثار عطار در بیان اندیشه رهایی از خود یا فنا و وصول به حقیقت برتر و دستیابی به توحید دیده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عطار؛ دریا؛ قطره؛ خدا؛ انسان؛ فنا

مراجع

 

1- قرآن کریم، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای.

2- پورنامداریان، تقی .(1375). رمز و داستان های رمزی، تهران: علمی و فرهنگی.

3- تاجدینی، علی .(1382). فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشه مولانا، تهران: سروش.

4- جامی، نورالدین عبدالرحمن .(1352). اشعه اللمعات، تصحیح حامد ربانی، تهران: حامدی.

5- دانش پژوه، منوچهر .(1388). آفتابی در میان سایه‌ای، تهران: همشهری.

6- راستگو، محمد .(1383). عرفان در غزل فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.

7- ریتر، هلموت .(1379). دریای جان، ترجمه مهر آفاق بایبوردی، تهران: انتشارات بین المللی الهدی.

8- زرین‌کوب، عبدالحسین .(2536). از چیزهای دیگر، تهران: علمی.

9- -----------------. (1378). صدای بال سیمرغ، تهران: سخن.

10- شفیعی کدکنی، محمدرضا .(1380). زبور پارسی، تهران: آگاه.

11- صارمی، سهیلا .(1386). مصطلحات عرفانی و مفاهیم برجسته در زبان عطار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

12- عطار، فریدالدین .(1381الف). اسرارنامه، تصحیح سیدصادق گوهرین، تهران: زوار.

13- ----------- .(1381ب). الهی‌نامه، تصحیح فواد روحانی، تهران: زوار.

14- ----------- .(1381 ج). دیوان، تصحیح جهانگیر ثروت، تهران: نگاه.

15- ----------- .(1380). مصیبت‌نامه، تصحیح نورانی وصال، تهران: زوار.

16- ----------- .(1372). منطق‌الطیر، تصحیح سیدصادق گوهرین، تهران: علمی و فرهنگی.

17- غزالی، احمد .(1370). مجموعه آثار فارسی، به اهتمام احمد مجاهد، تهران: دانشگاه تهران.

18- غزالی، محمد .(1967). احیاء علوم‌الدین، چاپ موسسه حلبی و شرکاء.

19- فتوحی، محمود .(1385). بلاغت تصویر، تهران: سخن.

20- فروزانفر، بدیع الزمان .(1374). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار عطار، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

21- کاکایی، قاسم .(1381). وحدت وجود، تهران: هرمس.

22- محمدی، احمد .(1368). اندیشه‌های عرفانی عطار، تهران: ادیب.

23- نیکلسون، رینولدر .(1382). تصوف اسلامی و رابطه انسان و خدا، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.