فواید ادبی و تاریخی جهانگشای خاقان

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 3، دوره 2، شماره 7، آذر 1389، صفحه 25-42   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

مهدی نوریان¹؛ جمشید مظاهری²؛ مهرداد چترایی عزیزآبادی³

¹- استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

² - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

³- دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد

چکیده

متون نثر روزگار صفوی نسبت به دوره‌های پیش از آن چندان که باید از ارزش‌های ادبی و هنری بهره‌مند نیست و به همین دلیل توجه چندانی به آن نشده است. ولی در میان آن متون، گاه کتاب‌هایی یافت می‌شود که به جهات گوناگون درخور اعتناست. از این جمله است کتابی که به «جهانگشای خاقان» موسوم است و با وجود ارزش‌های ادبی و تاریخی آن تاکنون چنان که باید، به چشم عنایت و توجه محققان ادب روزگار صفوی نیامده است. این متن- که تاکنون دو نسخة خطی از آن شناخته شده- علاوه بر گزارش‌های دقیق و مفصّلی که از زندگی و سلطنت شاه اسماعیل صفوی در بردارد از نظر شرح جزییات تاریخی و توصیف‌هایی از وقایع مهم دوران صفویه، که در منابع دیگر کمتر بدان پرداخته شده است، اهمیت فراوان دارد. همچنین شیوة حکایت‌پردازی و نقل حکایات با روشی شبیه به نقّالی، به کارگیری تعداد فراوانی اصطلاحات و ترکیبات دیوانی و استفاده از جملات توأم با آرایش‌های لفظی در سراسر کتاب دیده می‌شود.
این نوشتار ضمن شناساندن این کتاب و بررسی ارزش‌های ادبی آن، دو تحریر دیگر آن را، که پس از تألیف جهانگشای خاقان، از روی همین متن نوشته شده، معرفی خواهد کرد.

کلیدواژه‌ها

جهانگشای خاقان؛ عالم‌آرای صفوی؛ عالم‌آرای شاه اسماعیل؛ نثر تاریخی دورة صفوی؛ ویژگیهای سبکی؛ وقایع تاریخی

مراجع

 

1- اسکندربیگ منشی .(1382). تاریخ عالم آرای عباسی، زیر نظر ایرج افشار، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.

2ـ بهار، (محمدتقی ملک‌الشعرا) .(1370). سبک‌شناسی، جلد سوم، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.

3- پارسادوست، منوچهر .(1387). شاه اسماعیل اول، چاپ سوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.

4ـ خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین .(1362). حبیب‌السیر، زیر نظر دکتر محمد دبیر سیاقی، 4 جلد، چاپ سوم، تهران: کتابفروشی خیام.

5- روملو، حسن .(1349). احسن التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، چاپ اول، تهران: بنگاه ترجمه و نشر.

6 ـ سرور، غلام .(1374). تاریخ شاه اسماعیل صفوی، ترجمه محمد باقر آرام [و] عباسقلی غفاری فرد، چاپ اول، مرکز نشر دانشگاهی. 

7- غفاری کاشانی، قاضی احمد (بی‌تا). تاریخ نگارستان، به تصحیح و مقدمه و تذییل مرتضی مدرسی گیلانی، کتابفروشی حافظ.

8ـ محجوب، محمدجعفر .(1382). ادبیات عامیانه ایران، به کوشش دکتر حسن ذوالفقاری، 2 جلد، چاپ اول، نشر چشمه.

9- میرزا رفیعا .(1385). دستور الملوک، به کوشش و تصحیح محمد اسماعیل مارچینکوفسکی، ترجمة علی کردآبادی، چاپ اول، تهران: مرکز چاپ و انتشار وزارت امور خارجه.

10ـ میرزا سمیعا .(1368). تذکرة الملوک، به کوشش دکتر محمد دبیر سیاقی، به انضمام تعلیقات مینورسکی (سازمان اداری حکومت صفوی)، ترجمه مسعود رجب‌نیا، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.

11ـ نامعلوم .(1364). جهانگشای خاقان، مقدمه و پیوستها دکتر الله دتا مضطر، [چاپ عکسی] چاپ اول، تهران: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، اسلام آباد.

12ـ نامعلوم .(1384). عالم آرای شاه اسماعیل، با مقدمه و تصحیح اصغر منتظر صاحب، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

13- نامعلوم .(1363). عالم آرای صفوی، به کوشش یدالله شکری، چاپ دوم، تهران: انتشارات اطلاعات.

14ـ یاقوت الحموی، شهاب الدین ابی عبدالله .(1399ق.). معجم البلدان، 5 جلد، داراحیاء التراث العربی، بیروت.