اخلاق در مطلع الانوار امیرخسرو دهلوی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 4، دوره 2، شماره 7، آذر 1389، صفحه 43-62   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسنده

مهین پناهی

 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا (س)

چکیده

این پژوهش درصدد پاسخ دادن به این پرسش است که با توجه به عرفانی، تحقیقی و تربیتی بودن مثنوی «مطلع‌الانوار»، کدام یک از عناصر اخلاقی در آن به کار رفته است. برای پاسخ به این پرسش ابتدا عناصر اخلاقی از آن استخراج شد و ملکات اخلاقی که در اصطلاح، مقامات نامیده می‌شوند، همچنین حالات روحی، که به احوال مشهورند، از آنها جدا شد. از دیگر مواردی که در این مقاله به آنها پرداخته شده است، اخلاق فردی و اجتماعی است. همچنین نگارنده در مقالة خود نگاهی به نقد امیرخسرو نسبت به صوفی نمایان دارد.
از این پژوهش این نتیجه به دست آمد که امیرخسرو در مطلع الانوار با مشرب اخلاق عارفانه به آموزه‌های اخلاق فردی مانند شناخت هدف خلقت آدمی، خودشناسی، معرفت خداوند متعال، اخلاص، دنیاگریزی، خلوت، همت، پیروی از پیر و قناعت دعوت کرده است.
وی در اخلاق اجتماعی (با تسامح در تفکیک عناصر اخلاق فردی و اجتماعی) به سخاوت، احسان، امانتداری، احترام به پدر و مادر، حفظ جوارح از گناه و تعدّی به دیگران، آداب دوستی و مانند آنها پرداخته است.
در مجموع اخلاق در «مطلع الانوار» را می‌توان اخلاق عملی تلقی کرد.
 

کلیدواژه‌ها

امیرخسرو دهلوی؛ مطلع الانوار؛ اخلاق عرفانی

مراجع

 

1- قرآن کریم .(1376). ترجمه فارسی بهاء الدین خرّمشاهی، چاپ اول، تهران: جامی و نیلوفر.

2- ابوالحسن دیلمی .(1363). سیرت شیخ کبیر ابوعبدالله بن خفیف شیرازی، ترجمه رکن‌الدین یحیی جنید شیرازی، تصحیح ا. ماری شیمل، به کوشش توفیق سبحانی، چاپ اول، تهران: بابک.

3- امیر خسرو دهلوی .(1975). مطلع‌الانوار، ( مثنوی اول خمسه )، با تصحیح و مقدمة طاهر احمد اوغلی محرّم اوف، مسکو.

4- خواجه عبدالله انصاری .(1368). رسائل رساله مقالات، تهران: صالح.

5- سرّاج طوسی، ابو نصر عبدالله بن علی .(بی تا). اللمع فی التصوف، تصحیح رنولد آلن نیکلسون، نشر جهان.

6- سنایی، مجدود بن آدم .(1359). حدیقة الحقیقه و شریعة الطریقة (فخری نامه) تصحیح و تحشیه مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.

7- سلطان ولد .(1376). ولدنامه، تصحیح جلال الدین همایی، به اهتمام ماهدخت بانو همایی، تهران: هما.

8- سهروردی، شهاب الدین .(1364). عوارف المعارف، ترجمه ابو منصور عبدالمؤمن اصفهانی، به اهتمام قاسم انصاری، تهران: علمی و فرهنگی.

9- شیرازی، صدرالدین (ملاصدرا) .(1302هـ.ق). مجموعه رسائل، تهران: چاپ سنگی (بدون صفحه شمار).

10- عبادی، قطب الدین ابوالمظفر منصور بن اردشیر .(1347). التصفیه فی احوال المتصوفه (صوفی نامه)، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

11- عطار، فرید الدین .(1355). تذکرة الاولیاء، تصحیح محمد استعلامی، تهران: زوار.

12- عین القضات .(1362). نامه‌ها، به اهتمام علینقی منزوی، عفیف عسیران، با اصلاح خدیو جم، چاپ دوم، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

13- غزّالی، محمد .(1369). احیاءالعلوم الدین، ترجمه مؤیدالدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.

14- ـــــــــــ .(1353). کیمیای سعادت، تصحیح احمد آرام، تهران: نشر کتابخانه مرکزی.

15- قشیری، ابوالقاسم .(1361). ترجمه رساله قشیریه، با تصحیح و استدراکات بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.

16- کاشانی، عزالدین محمود بن علی .(1367). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح جلال الدین همایی، تهران: هما.

17- محمد بن منوربن ابی سعید طاهر بن ابی سعید میهنی .(1367). اسرار التوحید، تصحیح و تعلیقات محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.

18- معین، محمد .(1362). فرهنگ معین، تهران: امیرکبیر.

19- نجم الدین ابوبکر محمد بن شاهاوران بن انوشیروان رازی .(1366). مرصادالعباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.

20- هجویری غزنوی جلابی، ابوالحسن بن عثمان .(1358). کشف‌المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی با مقدمه قاسم انصاری.