گفتگو در حکایت خلیفه و اعرابی در سه روایت مثنوی، مصیبت نامه و جوامع‌الحکایات

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 5، دوره 2، شماره 7، آذر 1389، صفحه 63-82   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

مریم خلیلی جهانتیغ¹؛ فاطمه محمودی²

¹ دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

²- کارشناس ارشد زبان وادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

گفتگوی اشخاص حکایت با یکدیگر از شگردهای شخصیت‌پردازی است. هر گفته نشانی از گویندة خود دارد و شخصیت‌ها نیز با گفتگو خلق می‌شوند، هم‌چنان که سخن گفتن هر کسی نیز نشانی از طبقه اجتماعی، میزان تحصیلات و منش انسانی او دارد. بنابراین قدرت به کارگیری گفتگو در خلق شخصیت کار ساده‌ای نیست و از عهدة هر کسی برنمی‌آید؛ بخصوص اگر اثر هنری به شعر باشد. در این نوشته با روش تحلیل محتوا به مقایسة عنصر گفتگو در حکایت تمثیلی «خلیفه که در کرم از حاتم طائی گذشته بود» از مثنوی مولوی و مآخذ احتمالی آن یعنی «مصیبت نامه» عطار و «جوامع‌الحکایات» عوفی می‌پردازیم تا از این طریق فرضیة خود را در برتری هنری مولوی بر مآخذی که از آنها استفاده کرده است به اثبات برسانیم و به این نتایج برسیم که گفتگو در مثنوی علاوه بر خلق شخصیت‌ها و بیان احساسات و عواطف و افکار آنها، نشانة شناخت درست مولانا از روحیات اقشار مختلف جامعه است؛ به طوری که در حکایت مثنوی با آن که تشخص زبانی وجود ندارد لیکن لحن گفتگوها چنان است که می‌توان به طبقه اجتماعی و و وضعیت روحی شخصیت‌ها پی برد. علاوه بر آن مولانا نیز در چارچوب این گفتگوهای نسبتاً طولانی با هنرمندی به اهداف تعلیمی خود دست می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

گفتگو؛ شخصیت؛ راوی؛ لحن؛ تشخّص زبانی

مراجع

 

1- آلوت، میریام .(1368). رمان به روایت روان نویس، ترجمه علی محمد حق شناس، تهران: نشر مرکز.

2- براهنی، رضا .(1368). قصه نویسی، چاپ چهارم، تهران: نشر البرز.

3- بیشاب، لئونارد .(1378). درس‌هایی دربارة داستان‌نویسی، تهران: سوره.

4- داد، سیما .(1382). فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: انتشارات مروارید.

5- زرین کوب، عبدالحسین .(1357). ارسطو و فن شعر، تهران: امیر کبیر.

6- سلطان بیاد، مریم و کریمی دوستان، غلامحسین و بزدوده، زکریا .(1387). «بررسی عناصر روایت و کانون مشاهده در رمان سخت تر شدن اوضاع»، مجله پژوهش‌های ادبی، سال پنجم، شمارة نوزدهم، صص 44-27.

7- عطار نیشابوری، فریدالدین .(1373). مصیبت نامه، تصحیح وصال نورانی، تهران: زوّار.

8- عوفی، سدید الدین محمد .(1367). گزیده جوامع الحکایات و لوامع الروایات، جعفر شعار، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

9- کادن، جی. ای .(1380). فرهنگ ادبیات و نقد جهان، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران: شادگان.

10- مولانا بلخی، جلال الدین محمد .(1375). مثنوی، به اهتمام محمد استعلامی، تهران: زوار.

11- میر صادقی، جمال و میمنت .(1377). واژه‌نامة هنر داستان‌نویسی، تهران: کتاب مهناز.

12- میرصادقی، جمال .(1380). عناصر داستان، چاپ ششم، تهران: سخن.

13- یونسی، ابراهیم .(1384). هنر داستان‌نویسی، چاپ هشتم، تهران: نگاه.