تناسب هنری در دو محور همنشینی و جانشینی شعر قیصر امین‌پور

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 5، دوره 2، شماره 6، شهریور 1389، صفحه 99-118   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

عباسعلی وفایی¹؛ زهرا علی‌نوری²

¹ - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی

²- دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

خلاقیت و ابتکار شاعر در گونه­های مختلف زبانی و ادبی موجب می­شود که کلام وی رنگ و بوی دگری یابد و آن را فراتر از همگنان بنشاند. بررسی شگردها و سبک شاعران و نمود خصایص شعری آنان می­تواند به شناخت دقیق آن بینجامد. قیصر امین‌پور به نوآوری مشتهر است و ذوق شاعری همراه با تحصیلات دانشگاهی توانایی به او داده است تا در انتخاب واژگان و ترکیب و تلفیق آن­ها در محور جانشینی و نیز همنشینی، تناسب معنایی و لفظی دلپذیری را ایجاد نماید. او در ایهام تناسب، کنایه و مراعات النظیر شگردی خاص دارد. شاعر با استفاده از ابزار کنایه، عمل انتخاب بر محور جانشینی را متناسب با عمل ترکیبِ حاصل از به کار­داشتِ مراعات النظیر و ایهام تناسب بر محور همنشینی به نیکی انجام می­دهد؛ به گونه­ای که کشف یکی از این برجستگی‌های هنری در یک محور به کشف برجستگی­های دیگری در محور دیگر می­انجامد.
این مقاله در پی آن است تا به آن دسته از تناسب­ها در اشعار امین­پور که ارزش هنری بیشتری دارد، بپردازد. به این منظور، پنج دفتر شعر شاعر که عبارتند از: آینه­های ناگهان، گلها همه آفتابگردانند، تنفس صبح، در کوچة آفتاب و دستور زبان عشق، بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها

تناسب؛ کنایه؛ مراعات‌النظیر؛ ایهام تناسب؛ محور همنشینی؛ محور جانشینی

مراجع

 

1- اسکولز، رابرت .(1379). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمة فرزانه طاهری. تهران: آگاه.

2- امین­پور، قیصر .(1380). آینه­های ناگهان: گزیده شعرهای 64_71، تهران:  نشر افق.

3- __________ .(1367). تنفس صبح: گزیدة دو دفتر شعر «تنفس صبح» و «در کوچة آفتاب»، تهران: سروش.

4- __________ .(1386). دستور زبان عشق: از شعرهای 85_80، تهران: مروارید.

5- _______‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌___ .(1381). گلها همه آفتابگردانند، تهران: مروارید.

6- انوری، حسن .(1383). فرهنگ کنایات سخن، 2 ج، تهران: سخن.

7- دهخدا، علی اکبر .(1338). امثال و حکم، 4 ج، تهران: امیر کبیر.

8- شمیسا، سیروس .(1383). نگاهی تازه به بدیع، ویراست 3، تهران: میترا.

9- _________ .(1381). بیان، ویرایش 2،‌ تهران: فردوس.

10- صفوی، کورش .(1383). از زبان­شناسی به ادبیات، ج2، تهران: سوره مهر.

11-  نجفی، ابوالحسن .(1378). فرهنگ فارسی عامیانه، 2 ج، تهران: نیلوفر.